در سال 1961 نوع خاصي از آنفولانزاي تيپ A در پرندگان موجود در آفريقاي جنوبي شناسايي شد. اين بيماري براي مرغها بسيار خطرناك ولي براي انسان بي خطر بود. آنفولانزاي مرغي انسانها را مبتلا نمي ساخت يا شايد اينطور تصور مي شد. در ماه May سال 1997 پزشكان و ويروس شناسان شاهد بروز يك طغيان آنفولانزايي بودند كه خاطرات مربوط به اپيدمي آنفولانزاي سال 1918 را در ذهن آنها تداعي مي كرد. اين بيماري جديد از آنفولانزاي تيپ A بود و آنفولانزاي مرغي يا آنفولانزاي هنگ كنگي نام گرفت. اولين بيمار مبتلايي كه در اثر اين بيماري فوت كرد يك كودك سه ساله بود.
نكته عجيبی كه همه دانشمندان ويروس شناس و پزشكان را متعجب ساخته بود، آن بود كه ويروس در اين كودك منجر به بروز بيماري شده است كه قبلاً تصور مي شد فقط پرندگان را مبتلا مي سازد. در طول تاريخ بشري تا آن زمان هنوز چنين ويروسي از بدن انسان جدا نشده بود. اين ويروس 15 نفر را مبتلا ساخت و آنها را كشت.
اولين انساني كه بدليل آنفولانزاي مرغي جان باخت داراي تماس مستقيم با مرغها بود و بنابراين انتقال از مرغ به انسان قطعي است.
آنفولانزاي مرغي ماكيان را مبتلا مي‌كند و عامل مولد آن ويروسي است كه با ساختار فيزيكي پرندگان سازگار شده است.
با وجود اينكه اين بيماري مخصوص ماكيان است، اما در سالهاي اخير ظاهرا اين ويروس به گونه‌هاي ديگر جانداران نيز منتقل شده و موجب ابتلاي انسان‌ها به اين بيماري شده است.
در مقابل، ويروس آنفولانزاي فصلي بويژه با بدن انسان سازگار مي‌شود. بر خلاف آنفولانزاي مرغي، آنفولانزاي فصلي به آساني از فردي به فرد ديگر منتقل مي‌شود و هر ساله جان صدها هزار تن را مي‌گيرد.
طبق گزارشها و آمارهاي به دست آمده، از آخرين پژوهش‌ها، تا كنون 50 تن به بيماري آنفولانزاي مرغي مبتلا شده‌اند كه حدود 80 درصد آنها جان باختند و تقريبا تمام آنها از منطقه جنوب شرق آسيا و خاور ميانه بوده‌اند.
اين ويروس اغلب در فضولات پرندگان يافت مي‌شوند و مرغداراني كه اين ويروس را تنفس مي‌كنند به آن مبتلا مي‌شوند.
انتقال بيماري از انسان به انسان بسيار به ندرت اتفاق مي‌افتد. آنچه اين بيماري را براي انسان خطرناك مي‌كند، اينست كه ويروس آن به شكلي دچار جهش ژنتيكي و تغيير رفتار شود كه بتواند از انساني به انسان ديگر منتقل شود.
در نتيجه اين امر، شيوع بيماري بسيار گسترده خواهد شد. خطرناكتر از اين وضعيت آنست كه ويروس مرغي بتواند فردي را آلوده كند كه همزمان به بيماري آنفولانزاي انساني مبتلاست.
در صورتي كه ژن‌هاي ويروس‌هاي مرغي و انساني در اين شرايط با يكديگر تركيب شوند ويروس مي‌تواند از فردي به فرد ديگر منتقل شود و در نتيجه يك آنفولانزاي عالم‌گير شايع خواهد شد.
تقريبا هيچ فردي به طور طبيعي در برابر ويروس جديد مصونيت نخواهد داشت. در حالي كه اين ويروس مي‌تواند ظرف 6 ماه به همه مناطق جهان برسد.
هيچ كس نمي‌داند ما چقدر به زمان اين اپيدمي احتمالي جهاني نزديك هستيم، اما بسياري از دانشمندان مي‌گويند كه ما به اين نقطه خواهيم رسيد، چرا كه به نظر مي‌رسد همه‌گيري آنفولانزا در سيكل‌هاي 25 ساله به وقوع مي‌پيوندند و آخرين دوره آن در سال 1968 بوده است.
آنچه نگراني‌ها را در اين اواخر بيشتر كرده اينست كه آنفولانزاي مرغي آلوده كردن پستانداران را از جمله پلنگ‌ها و ببرها را آغاز كرده است.
يك بررسي اخير آزمايشگاهي نشان داد كه ويروس آنفولانزاي مرغي مي‌تواند در ميان گربه‌ها نيز رد و بدل شود. همچنين اين ويروس توانسته اردك‌ها را بدون بروز بيماري و علائم ظاهري آن آلوده كند.
اين امر خطر آلودگي مرغداران را افزايش مي‌دهد. در مورد علائم بيماري بايد يادآور شد كه ابتدا با يك تب خفيف، سردرد و درد مفاصل آغاز مي‌شود.
تب بيمار ممكنست به مدت يك روز فروكش كند. بيمار به سختي تنفس مي‌كند و به تدريج سرفه‌ها آغاز مي‌شود.
همزمان با كم رسيدن اكسيژن به مغز در اثر اشكال در تنفس حالت كما و مرگ به همراه خواهد داشت. از آنجا كه علائم آنفولانزاي مرغي بسيار مشابه آنفولانزاي معمولي است، خطر آن اينست كه ممكنست پزشكان نتوانند تفاوت آنها را تشخيص دهند.
اما در صورتي كه اين بيماري ظرف 48 ساعت تشخيص داده شود و بيمار تحت درمان خاص بيماري مانند مصرف داروي ضد ويروسي Tamiflu قرار گيرد، بيمار معمولا بهبودي كامل بدست مي‌آورد.
تا كنون به منظور توقف اين بيماري ميليون‌ها مرغ، جوجه و اردك در كشورهاي آلوده شده آسيايي به منظور كاهش خطر ابتلا در ميان پرندگان و انسان‌هاي سالم، كشتار شده‌اند.
نجات و پاكسازي در مناطق مستعد و آسيب‌پذير مانند مرغداري‌ها و مزارع افزايش يافته است.
همچنين از پزشكان خواسته شده تا نسبت به علائم بيماري در بيماران كنجكاوتر بوده و آنها را تحت كنترل دقيق داشته باشند. با اين حال سازمان جهاني بهداشت هشدار داده كه اگر در حال حاضر اين بيماري شايع شود، هيچ كشوري براي مقابله با آن چه به لحاظ دارويي و چه به لحاظ واكسينه كردن آماده نيست.
امكان انتقال بيماري از راه خوردن گوشت مرغ آلوده وجود ندارد اما اين در صورتي است كه گوشت كاملا پخته شده و خام نباشد اين امكان وجود خواهد داشت.
در زمينه تهيه واكسن اين بيماري لازم به ذكرست كه دانشمندان در مراحل بسيار اوليه از آزمايش يك واكسن آزمايشي عليه زنجيره H5N1 از آنفولانزاي مرغي هستند كه در آسيا در حال گردش است.
اگر يك حالت عالم‌گير از اين زنجيره در سال آينده و سالهاي آتي بروز كند، ميليونها تن در اروپا و آمريكا و ميلياردها تن ديگر در ساير نقاط جهان به اين واكسن دسترسي نخواهند داشت.
به علاوه دولت‌هاي هر كشور بايد تصميم بگيرند چه گروهي از جامعه براي تزريق اين واكسن در اولويت قرار دارند كه اين تصميم بستگي به اين دارد كه به آنها بخواهند مرگ و مير احتمالي را كاهش دهند، آسيب جوامع را به حداقل برسانند و يا آسيب اقتصادي از اين اپيدمي را كاهش دهند. در خصوص يك تلاش بين‌المللي براي مقابله با اين ويروس بايد متذكر شد كه نوامبر سال 2004، سازمان جهاني بهداشت در يك درخواست قطعي از دولت‌ها خواست تا در جهت توليد و توزيع واكسن بيماري اقدام كنند. ظاهرا تاكيد آمريكا در اين زمينه در رأس كشورهاي اروپايي قرار داشته است.
هم اكنون درحدود 10 شركت در حال كار كردن بر روي تهيه واكسن اين بيماري هستند و بسيار نيز انتظار مي‌رود كه در سال جاري آزمايشهاي باليني در اين زمينه را آغاز كنند.
در مقايسه با سارس بايد گفت از آنجا كه آنفولانزاي مرغي برخلاف سارس به صورت دوره‌اي در حال گردش است، اما سارس را مي‌توان براي مدتي تحت كنترل قرار داده و شيوع آن را متوقف كرد.
علايم بيماري آنفولانزاي مرغي:
علايم بيماري آنفولانزاي مرغي كه در هنگ كنگ رخ داد بسيار شديد بود و تعداد نفرات كشته شده بيش از حد معمول بود. بطور معمول بيمار دچار تب هاي ْ103- ْ100 فارنهايت در بالغين و حتي بيشتر در اطفال مي شد. بعلاوه داراي ساير علايم نظير سرفه، گلودرد، آبريزش بيني، سردرد، دردهاي عضلاني و خستگي شديد نيز بودند. پروتئين حاصل از اين ويروس قادر است كه سلولهاي عضلاني را تخريب نموده و سلولهايي را كه در سطوح اپيتليال بيني و حلق قرار دارند از بين ببرد.
درمان:
2 داروي ضد ويروس بنام آمانتادين و ريمانتادين وجود دارند كه مي توانند از فعاليت هاي نسخه برداري سوشهاي آنفولانزاي تيپ A كه انسان و پستانداران را مبتلا مي سازد، جلوگيري بعمل آورند. اين داروها بعنوان داروهاي پيش گيرنده و براي درمان بيماري آنفولانزاي تيپ A مورد استفاده قرار مي گيرند و براي سوش H5N1 نير قابل استفاده است. بيماران بايد بلافاصله بعد از شروع علايم بيماري از اين داروها استفاده نمايند.
با اين حال اساس درمان، بر اساس درمان علامتی و محافظه کارانه است. بعنوان مثال مي توان از داروهاي تب بر استفاده نمود ولي بايد اين نكته را حتماً مدنظر داشت كه ازتركيبات ساليسيلات بدليل احتمال بروز سندرم راي، نبايد در كودكان كمتر از 8 سال استفاده نمود. فرد بايد به مقدار بسيار زيادي نيز مصرف مايعات داشته باشد.
براي پيشگيري اگر چه مي توان از داروهاي ضد ويروسي استفاده نمود ولي بايد گروههاي با ريسك بالا را از طريق واكسيناسيون مورد پروفيلاكسي قرار داد. در حقيقت واكسن هم مي تواند شدت بيماري را كاهش دهد و هم مي تواند در كنترل طغيانهاي مختلف مورد استفاده قرار گيرد.
علاوه بر اقدامات مذكور در مورد آنفولانزاي مرغي آنچه بايد مدنظر باشد، مسأله وجود مخازن ويروس يعني پرندگان مي باشد. اگر چه حذف تمامي مخازن ويروس يعني مرغها و پرندگان غيرممكن است ولي افزايش سطح بهداشتي در مرغداري ها و كاهش تراكم جمعيت پرندگان در اين مكانها مي تواند به كنترل بيشتر بيماري كمك كند. رويكرد ديگر آن است كه تمامي مرغها واكسينه شوند. اين كار در مكزيك با موفقيت انجام گرفت.
آنفولانزاي مرغي در پشت دروازهاي ايران
آنفولانزاي مرغي در شهر وان در شرق تركيه سومين قرباني خود را گرفت.
به گزارش بي‌بي‌سي ،‌ دختر يازده ساله‌اي كه پيشتر برادر و خواهر خود را از دست داده بود ، به آنها پيوست و به اين ترتيب شمار تلفات ناشي از آنفولانزاي مرغي در اين كشور را به عدد 3 افزايش داد.
يك هفته پيش چهار فرزند از يك خانواده با علايم آنفولانزاي مرغي و در حالي كه وضعيت وخيمي داشتند در بيمارستان شهر وان بستري شدند.
اگرچه مسوولان بيمارستان و سپس مقامات بهداشتي اين كشور سعي فراواني در پنهان كردن علت بيماري و سپس مرگ اين كودكان كردند اما سرانجام مجبور شدند اعتراف كنند كه علت بيماري و مرگ آنها آنفولانزاي مرغي بوده است. مقامات بهداشتي تركيه اعلام كردند كه اين اولين نمونه از ابتلا به آنفولانزاي مرغي در اين كشور است.حالا از چهار كودك 11 تا 15 ساله‌اي كه از يك خانواده در اين بيمارستان بستري بودند تنها يك نفر باقي مانده و حال او نيز وخيم گزارش شده است. آنفولانزاي مرغي تاكنون جان 70 نفر را در آسيا گرفته است و حالا اين نگراني وجود دارد كه مبادا اين ويروس خطرناك از طريق تركيه به اروپا راه پيدا كند.از طرفي بيم آن مي رود چون شهر وان ترکيه در نزديکي مرز ايران واقع است اين بيماري نيز به کشور مانفوذ کند .
آنفولانزاي مرغي در ايران ديده نشده است
دکتر " علي اکبر ولايتي "‌رئيس انجمن بيماريهاي عفوني و گرمسيري ايران ، در مصاحبه با خبرنگار ايسنا تاکيد کرد : مورد اثبات شده آنفولانزاي مرغي تاکنون در ايران مشاهده نشده است.
وي در اظهارات خود مبني بر ابتلاي انسان به اين ويروس در شرايط خاص ، تصريح کرد :‌ ويروس آنفولانزاي مرغي در بدن انسان گيرنده اي ندارد. تنها در صورت جهش در ساختمان ويروس ، ورود آن به بدن خوک و تلفيق شکل مرغي و انساني ويروس ، انسان، مبتلا به آنفولانزاي مرغي مي‌شود.
دکتر " ولايتي " ادامه داد : اين ويروس از انسان به انسان منتقل نمي شود اما شخصي که مبتلا به نوع انساني ويروس است ،‌ شانس بيشتري براي ابتلا به آنفولانزاي مرغي دارد.
گفتني است موارد جهاني آنفولانزا در سالهاي 1918 ، 1957 و 1968 در دنيا ، منجر به از بين رفتن بيش از ميليون ها انسان در سراسر دنيا شد. منشا اين آنفولانزا در كشور اسپانيا بوده است.