معرفی گیاه

سیر گیاهی است علفی و دائمی بومی که امروزه در تمامی نقاط جهان یافت می شود. سیری که کشت می شود دو نوع است سیر سفید و سیر صورتی، نوع کوهی يا وحشی آنرا موسیر می نامند. از نظر طب قدیم ایران این گیاه طبیعت گرم و خشك دارد. سیر از جمله گیاهانی است که هم ارزش غذایی دارد و هم ارزش دارویی و به اصطلاح دوای غذایی گفته می شود.

نام فارسی: سیر
نام عربی : ثوم
نام انگلیسی: گارلیک Garlic
نام علمی Allium sativum

تركیبات گیاه

در سیرحدود 200 ماده شناخته شده است. دو ماده آلیسین و آجون مهمترین ترکیبات این گیاه هستند. آلیسین ماده فعالی است كه به سیر ویژگی داشتن بو و بسیاری از خواص درمانی می بخشد. «آلیسین» خواص آنتی بیوتیكی دارد و از تشكیل كلسترول جلوگیری می كند. « آجون» ماده فعال مهم دیگری در سیر است كه سبب پیشگیری از سخت شدن رگها و سكته مغزی می شود. اين گياه حاوی آنزیمهای آلیناز، پراکسیداز، میراسیناز قند های گوکز و ساکارز، مواد معدنی سلنیوم، روی و ژرمانیوم، آمینواسید های سیستین، گلوتامین، ایزو لوسین، تیامین، و ویتامین های B1 و B2 بوده و بطور معمول حاوی 60 درصد آب می باشد.

جدول 1: مواد موجود در صد گرم سیر خام (7)

آب 61 گرم انرژی 6 کالری مواد نشاسته ای 29 گرم چربی 2 میلی گرم کلسیم 30 میلی گرم فسفر 200 میلی گرم پتاسیم 530 میلی گرم آهن 1/5 میلی گرم سدیم 20 میلی گرم ویتامین A 20 واحد ویتامین B1 250 میلی گرم

اَشكال موجود

از سیر تازه، یا خشك شده یا از روغن سیر استفاده درمانی بعمل می آید. تمامی انواع سیر به میزان یكسان عناصر فعال ندارند. فرآورده های چندین ساله تهیه شده از سیر از طریق تخمیر این ماده گیاهی حاصل می شوند. این گونه فرآورده ها عاری از بوی مشمئز كننده هستند اما فواید سلامتی و بهداشتی زیادی ندارد.

موارد استعمال سیر در انسان :

مهمترین کاربرد سیر در انسان شامل : درمان و پیشگیری از فشارخون بالا، كلسترول و تری گلیسرید بالا و سخت شدن رگها (تصلب شرایین یا آرتریواسكلروز) می باشد. البته این گیاه در درمان سرماخوردگیها، سرفه، برونشیت و ناراحتیهای مجاری معده ای- روده ای و درد ناشی از قاعدگی بکار می رود.

سیر دارای خاصیت ضد عفونی کنندگی است و بر بسیاری از انواع باكتریها، برخی از ویروسها، عفونتهای قارچی و حتی انگلهای روده ای اثر می گذارد. همچنین دارای یك ماده ضد اكسید است و می تواند سیستم ایمنی بدن را بالا ببرد و در پیشگیری از سرطان مؤثر باشد. باید توجه داشت که سیر پخته شده خاصت ضد عفونی کنندگی ندارد و فقط خاصیت کاهش دهنده فشار خون و کاهش چربی را حفظ کرده است.

نكات احتیاطی

سیر با مزاج بسیاری از افراد سازگار نیست، مخصوصا افراد گرم مزاج با خوردن سیر ناراحت می شوند. این گیاه موجب رقیق شدن خون و کندی انعقاد خون می شود، بنابر این مصرف زیادی آن احتمال خونریزی در زمان جراحی و یا پس از آن افزایش می دهد. در زنان باردار مصرف كم سیر اشكالی ندارد اما مصرف بالای آن می تواند سبب تحریك رحم و حتی سقط جنین شود. سیر با آنكه خواص بسیاری دارد باید بحد اعتدال مصرف شود زیرا در بعضی اشخاص موجب سردرد، ضعف نیروی جنسی، ضعف چشم و عوارض بواسیر می شود و برای اسهال مضر است. افرادی که معده ضعیف دارند و بطور كلی سیستم هاضمه آنها ضعیف است نباید در خوردن سیر افراط كنند. كسانیكه یبوست دارند نباید سیر بخورند. توصیه می شود برای رفع مضرات سیر آن را باید با آب و نمك پخته سپس كمی به آن روغن بادام یا كره اضافه كرد.

تداخل های دارویی

در مصرف همزمان سیر با داروهای ضد انعقاد نظیر آسپیرین باید احتیاط کرد چون موجب تشدید اثر آن می شود.

کاربردهای درمانی گیاه سیر و فراورده های آن در مرغداری ها :

در مورد کاربرد سیر در مرغداری ها مطالب زیادی نوشته شده است که در اینجا به شرح و تحلیل آنها می پردازیم .

اثرات محرک رشد : بسیاری از تحقیقات و تجربیات دلالت بر این دارد که استفاده از سیر موجب افزایش رشد جوجه های گوشتی می شود. البته برخی از تحقیقات این ادعا را به اثبات نرسانده است. بنظر می رسد علت این تفاوتها بستگی به مقدار و مدت مصرف و همچنین نوع فرآورده سیر(اسانس، عصاره، و...) دارد. همچنین برخی از گیاه خام و برخی دیگر از پودر سیر استفاده کرده اند.

برای مثال در یک تحقیق در کشور پاکستان نشان داده شد، مصرف روزانه 5/ درصد (5 کیلو در تن ) پودر سیر در جیره غذایی جوجه های گوشتی در طول دوره موجب کاهش ضریب تبدیل به میزان 34/ 0 و افزایش وزن لاشه به میزان 185 گرم شده است. ضمن اینکه مقدار مصرف خوراک را به مقدار 108 گرم کاهش داده است. محقق ثابت کرده است که مقدار بهره وري اقتصادی را در واحد افزایش داده است (6). در عین حال برخی مقالات و تحقیقات اعتقاد دارند پودر سیر در مقادیر یک کیلو در تن نمی تواند بر عملکرد جوجه ها اثر مثبت بگذارد(10). برخی تجربیات در کشور عربستان نشان داده است سیر تا مقادیر 20 کیلو در تن به مدت 7 هفته اثرات محرک رشدی را نشان داده است. مصرف 60 کیلو در تن اگر چه انجام شده است ولی اثرات مطلوبی را از خود نشان نداده است(8).

از مجموع تحقیقات به عمل آمده اینطور می توان استنباط کرد مصرف پودر سیر در مقادیر بالاتر از یک کیلو در تن و سیر خام خرد شده بالاتر از 5 کیلو در طول چندین هفته موجب بهبود عملکرد تولید جوجه های گوشتی خواهد شد. اگر چه استفاده از سیر خام اثر بهتری خواهد داشت ولی استفاده از پودر سیر در مدت طولانی برای پرورش دهنده آسان تر است.

اثرات ضد میکربی : سیر بر روی بسیاری از باکتریهای مثبت و منفی مانند اشریشیا کلی و لاکتوباسیل ها استافیلو کوک ها، پاستورلا و سالمونلا اثر دارد(9). و به همین علت در درمان بسیاری از بیماریهای عفونی بکار گرفته میشود. البته این تاثیر ضد باکتریایی سیر که در روده ها خود را نشان می دهد و عمدتا بر روی باکتریهای مضر روده ها مانند ایکولای اثر می گذارد و بر عکس باکتریهای مفید را افزایش می دهد موجب ظهور اثرات محرک رشدی این گیاه می شود(4).

اثرات ضد ویروسی :

سیر و تركیبات آن مستقیما ویروس هاى آنفولانزا اثر می کند سیر انواع بیمارى هاى ویروسى را درمان كرده و یا وضع بیمارى انسان و حیوان را بهتر مى كند. البته باید توجه داشت این اثر بیشتر در مورد سیر خام صادق است بنابر این در موارد شیوع بیماریها ویروسی مانند آنفلوانزا پیشنهاد می شود از سیر خام استفاده شود.

افزایش تولید تخم مرغ:

یک تحقیق نشان داده است مصرف آب سیر به مقدار 3 گرم در طول یک هفته به هر مرغ، یک روز در میان و هر بار 1 گرم، (بر اساس یک درصد وزن بدن هم می توان محاسبه کرد) موجب افزایش وزن تخم مرغ ها به میزان 5 گرم گردید(7).

تقویت سیستم ایمنی :

مطالعات زیادی در مورد اثرات تقویت سیستم ایمنی سیر در حیوانات مختلف انجام شده است و این اثرات به اثبات رسیده است. در تحقیقاتی که در دانشگاه تربیت مدرس انجام شده است نشان داده است که مصرف عصاره سیر به میزان یک کیلو در تن در طول دوره پرورش توانسته است روی شاخص های سیستم ایمنی مانند اندازه بورس فابرسیوس اثر می گذارد ( 11).

کاهش کلسترول تخم مرغ:

برخی تلاش می کنند تخم مرغ هایی تولید کنند که مقدار کلسترول آن در حداقل باشد. برای همین منظور از گیاه سیر استفاده کرده اند. در یک تحقیق نشان داده شد که مصرف پودر سیر به مقدار 15 کیلو گرم در تن در یک دوره 6 هفته ای در مرغان تخم گذار موجب کاهش کلسترول 16 درصدی در سفیده و کاهش کلسترول 6 درصدی در زرده شود (5).

مبارزه با جرب قرمز طیور:

استفاده از سیر در جیره غذائی نیز بخاطر تأثیر طعم سیر در خون طیور موجب عدم رغبت مایت قرمز گشته و بدینوسیله تمایلی به حمله به مرغ را نشان نمی دهد. برخی نیز با اسپری عصاره سیر در درمان نوعی جرب قرمز استفاده کرده اند.

طریقه مصرف و میزان مصرف برای طیور:

نوع فرآورده طریقه مصرف سیر تازه مقادیر 5-10 کیلو گرم در تن به همراه جیره غذایی مورد استفاده قرار می گیرد . البته به صورت آزمایش تا مقادیر 60 کیلو در تن هم مصرف شده است. پودر سیر 1تا 5 کیلو در تن حداکثر میزان مفید 20 کیلو در تن در مرغان گوشتی . مقادیر بالاتر ممکن است اثر منفی بر رشد داشته باشد. پودر سیر حاوی حدود 6 % رطوبت است. عصاره و روغن یا اسانس این نوع فرآورده ها معمولا به صورت دارو وجود دارد و مقدار مصرف آن بر اساس توصیه شرکت سازنده می باشد آب سیر در آب مصرفی طیور به ازای هر مرغ حدود 3 سی سی در طول یک هفته اضافه می شود. اين روش بیشتر برای طیور تخم گذار کاربرد دارد. سیر پخته شده سیر پخته شده در مرغداری ها کمتر مورد توجه قرار گرفته شده است.

فراورده های دارویی موجود در بازار :

مصرف این گیاه توسط کمیته دامپزشکی آژانس دارویی اتحادیه اروپایی Emea برای حیواناتی که استفاده غذایی دارند مجاز شناخته شده است. مصرف گیاه سیر مورد تایید تمامی فارماکوپه های معتبر جهانی می باشد. تا کنون چندین فرآورده از گیاه سیر و یا اسانس آن در داخل کشور ساخته شده است در اینجا به ذکر تعدادی از این فرآورده ها اشاره می کنیم:

الف: فراورده های دامپزشکی

پودر سیر: پودر سیر در برخی کارخانجات تولید می شود. ویژگی این نوع محصول راحتی استفاده از آن است . مقدار توصیه شده آن در شرایط معمول یک کیلو در تن است.

بیوهربال: حاوی اسانس سیر، آویشن باغی، اسانس و عصاره برخی دیگر از گیاهان دارویی می باشد این دارو اشتها آور و کمک به هضم غذا و بهبود ضریب تبدیل می باشد.

ب: فرآورده های انسانی

در حال حاضر 4 فراورده دارویی از سیر برای مصارف انسانی در کشور ساخته شده است که همگی آنها در زیادی فشار خون، چربی خون، تصلب شرائین و پیشگیری از ترومبوز بکار می روند. این فرآورده ها عبارتند از :

آلیکوم : قرص روکشدار ۲۶۰ میلی گرمی پودر سیر .

گارلت: قرص روكشدار 570 میلی گرمی پودر سیر.
گارسین: قرص روکشدار حاوی 300 میلی گرم پودر سیر به صورت گرانول شده است.
گارلی كپ : كپسول 330 میلی گرمی پودر سیر.

منابع مورد استفاده :

1- پایگاه الکترونیکی خدمات پزشکی ایران
2- میر حیدر، ح . معارف گیاهی . دفتر نشر معارف اسلامی. 1375
3- برگنر، پال . قدرت شفا بخش سیر . مترجم حسن رضایی راد . قم . نشر مشهور 1382
4-تیموری زاده، ز. و همکاران مقایسه اثر عصاره های آویشن سرخارگل، سیر و آنتی بیوتیک ویرجینیامایسین بر جمعیت میکروفلور روده و سیستم ایمنی جوجه های گوشتی. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران بهار. 43: 25(1 ) 39-48. 1388
5 - رحیمی، ش. و همکاران . تاثیر مصرف توام پودر سیر و مس در کاهش غلظت کلسترول زرده تخم مرغ در مرغان تخمگذار مجله تحقیقات دامپزشكی دانشگاه تهران. 63:(2) 1- 6. 1387

6- Mahmood, S and et al. Comparative efficacy of Nigella sativa and Allium sativum as growth promoters in broilers. Int. J. Agric. Biol., 11: 775–778. 2009 7- Mahmoud K and et al . Effect of garlic (allium sativum) supplementation on egg quality and yolk cholesterol in layer hens. EPC 2006 - XII EUROPEAN POULTRY CONFERENCE, VERONA , ITALY , 10-14 SEPTEMBER 2006 8- Al Homidan.A. Efficacy of Using Different Sources and Levels of Allium cepa, Allium Sativum and Zingiber ofJicinale on Broiler Chicks Performance. Saudi Journal of Biological Sciences 12 (2): 96-102, 2005 9-12- Goncagul, G and Erol Ayaz . Antimicrobial Effect of Garlic (Allium sativum) and Traditional Medicine. Journal of Animal and Veterinary Advances 9 (1): 1-4, 2010 10- -Rahmatnejad lE. and et al. Evaluation the Effect of Several Non-Antibiotic Additives on Growth Performance of broiler Chickens. Journal of Animal and Veterinary Advances 8(8): 1670-1673, 2009 11- Jafari, R.A and et al. Effect of Dietary Garlic on immune Response of Broiler Chicks to Live Newcastle Disease Vaccine. Pakistan Journal of Biological Sciences 11 (14): 1848-1851, 2008

مجید ترابی گودرزی
مرکز تحقیقات کشاورزی استان قم