از زمانی که اهمیت بار میکروبی متعادل و متوازن در روده طیور و نقش این تعادل در رشد مناسب و سلامتی پرنده مشخص شده است، الگوهای تغذیه طیور به سمتی هدایت شده که از طریق تداخلات غذایی بار میکروبی مجزای گوارشی پرنده کاملاً تحت کنترل درآید.
همانگونه که می دانیم حجم متنوع و عظیمی از انواع باکتری ها در مجرای گوارشی حیوانات زندگی می کنند و عمده آنها نیز با میزان خود نوعی رابطه همزیستی دارند. تا کنون نقش مهم این باکتری ها در سلامتی و بیماری حیوانات و انسانها مشخص شده است. تغذیه مهمترین عامل تأثیرگذار در ترکیب و فعالیت متابولیک باکتری های موجود در روده می باشد.
خطاهای موجود در برنامه غذایی، تغییرات شدید در جیره، کیفیت پایین ترکیبات جیره و بهداشت پایین جیره باعث تغییر حالت در طور طبیعی می گردد. بنابراین ضروری است که هنگام جیره نویسی طوری عمل شود که بار میکروبی به سمت مثبت تغییر یابد و به سمتی پیش رود که به آن همزیستی می گوییم. طبیعی است که در حالت همزیستی میزبان و باکتری ها هر دو از هم سود خواهند جُست.

پروبیوتیک ها باعث همزیستی میزبان با فلور طبیعی می شوند:
با توجه به اهمیت متوازن بودن بار میکروبی روده و معده و نقش آن در افزایش بازده و رشد موثر پرنده، برنامه ها و الگوهای جیره نویسی به گونه ای تنظیم و فرموله می شود تا حالت همزیستی بین این دو تأمین گشته و تقویت شود. مشخص شده است که پروبیوتیک ها که موادی محرک رشد و همسو یا ساز و کارهای زیستی بدن پرنده هستند می توانند نقشی مهم در تغییر و مدیریت بار میکروبی مجرای گوارشی پرنده داشته باشند و نتیجتاً می توانند در حفظ و تقویت حالت همزیستی بسیار موثر باشند.
بلغ پروبیوتیک ها منجر به ایجاد شرایط زیستی مناسبی می شود که نتیجه آن ممانعت از رشد عوامل بیماریزا و در عوض فضا را برای رشد باکتری های همزیست مساعد می سازد و بهبود وضعیت روده و معده نیز از آن منتج خواهد شد. ایجاد این شرایط برای افزایش جذب مواد مغذی، بهبود گوارش غذا و سلامتی دستگاه گوارش امری حیاتی به شمار می رود.
علاوه بر موارد فوق، روده نقشی کلیدی در ایمنی بدن پرنده ایفا می کند زیرا بزرگترین اندام ایمنی بدن به شمار می رود و بنابراین یکی از سنگرهای دفاعی بدن به شمار می رود و نقشی مهم در مواجهه با عوامل بیماریزا ایفا می کند.

یافته های علمی جدید در مورد پروبیوتیک ها:
جوامع علمی نگاه خود را در مورد نحوع عملکرد پروبیوتیک ها دگرگون کرده اند. این دگرگونی از زمانی قوت گرفت که پروبیوتیک ها در بازار فراوان شدند و فرصتی بدست آمد تا بتوانیم به اثرات و مزایای آنها در تکثیر و تولید برخی مواد موثر در سوخت و ساز بدن پی ببریم. همچنین این مواد در تکثیر و لاشه گزینی باکتری های همزیست در سلول های پوششی روده نیز نقش دارند.
حدود 10 سال است که محققان درصد جایگزینی دید عموم در مورد نقش پرو بیوتیک ها برآمده اند. تا کنون شواهد و مستندات خوبی بدست آورده ایم که نشان می دهد برخی اثرات ضد التهاب پروبیوتیک ها توسط سلول های خاص القاء می شود و مستقیماً به واسطه میکرو ارگانیسم های موجود در طور طبیعی ایجاد نمی گردد.
پروبیوتیک های موجود در بدن بدلیل حضور آنتی بیوتیک ها و یا اثرات پردازش غذا در کارخانه خوراک تا حدی اثر خود را از دست می-دهند. البته ساز و کارهای سودمندی وجود دارند که به باکتری های زنده نیازی ندارند و در این حالت نیز به فعالیت خود ادامه می دهند. به هر حال تا زمانی که سلول های موثر در ساخمان پروبیوتیک ها دستخوش تغییر نگردیده است می توانیم انتظار داشته باشیم که اثرات خود را بر جای خواهند گذاشت.
باکتری هایی که عموماً در خوراک دام استفاده می شوند آنهایی هستند که تولید اسید لاتیک می کنند مانند آنتروکوکوس، پدید کوکوس، لاکترباسیلوس و دو باکتریوم که این عوامل عموماً در روده طیور نیز یافت می شوند.
مطالعات علمی متعدد ثابت کرده است که اینها اثرات مثبتی در بازده، ممانعت از عوامل بیماریزا، شکستن فلور طبیعی روده و چند پارچه کردن سیستم ایمنی دارند بخصوص در چرخه تولید و زمانی که بار میکروبی روده هنوز به حالت دفاعی و مفاومت نرسیده است.

پروبیوتیک ها از جوجه های تازه متولد شده حفاظت می کنند:
تحت شرایط زندگی عادل و غیر صنعتی، حیوانات طور طبیعی بدن خود را ازحیوانات بالغ و همچنین از محیط زیست جذب می کنند. اما در شرایط مرغداری و دامداری های صنعتی این کار متفاوت خواهد بود.
طبیعی است که جذب و تشکیل بار میکروبی مورد نیاز برای این جوجه ها به آسانی تحقق نخواهد شد. طی دوره جذب فلور طبیعی این جوجه از ست اندازی و لانه گزینی باکتری های بیماریزا نیز در امان نخواهند بود. باید بگوییم که جذب و شکیل بار میکروبی طبیعی و متوازن از ضروریات این جوجه هاست و باید هر چه سریعتی به آن دست یابند که برای اینکار از پروبیوتیک ها استفاده می کنیم. مثلا می توانیم وقتی جوجه ها هنوز در کارخانه جوجه کسی هستند از طریق اسپری مواد پروبیوتیک را به آنها برسانیم و یا در روز اول دوره از طریق حل در آب آشامیدنی به آنها برسانیم. پروبیوتیک ها حالتی را در روده پرنده ایجاد می کنند که منجر به ایجاد و تأثیر باکتری های مفید و درست در روده پرنده می گردد.

نمایی از باکتری کلستریدیوم پرفرینژانس

پروبیوتیک ها و آنتی بیوتیک ها چه رابطه ای با هم دارند؟
همانطور که می دانید آنتی بیوتیک ها ابزاری مهم برای نابود کردن عوامل بیماریزا و نامطلوب هستند. ولی به هر حال باعث از بین رفتن بخش عظیمی از باکتری های فلور طبیعی بدن پرنده می شوند که لزوماً باید این باکتری ها را دوباره احیا کنیم. بنابراین پس از اتمام استفاده از آنتی بیوتیک ها باید باکتری های خواسته را دوباره تکثیر کنیم تا نقش مفید خود را ایفاء کند.

جدول 1 ـ عملکرد مقایسه ای پروبیوتیک ها بصورت متابولیکی و ساختاری

اگر چه آنتی بیوتیک ها ممکن است عوامل بیماریزا را نابود کنند اما اغلب نمی توانند التهابات را از بین ببرند. در بسیاری موارد که عوامل بیماریزا به بدن حمله می کنند ممکن است سیستم ایمنی بدن به گونه ای تحریک شود که واکنش شدید و حادی از خود بروز دهد گاهی این واکنش بیشتر از خود عامل بیماری باعث نابودی باکتری های مورد نیاز می شود.
پروبیوتیک ها باعث مرحله بندی پاسخ ایمنی بدن می شوند. ما در شرایط عملی موارد زیادی را مشاهده کردیم که مخاط روده دچار التهابات شدیدی گردیده بود و علت آن به دلیل بالا بودن سرعت محتویات روده می باشد. به دنبال این حالت مدفوع دارای آب بیش از حد معده و گاز فراوان شده و همچنین قطعات و تکه های فراوان از غذای هضم نشده به همراه مخاط روده ای را می توان در آن مشاهده نمود.
جهت تأئید قطعی التهاب روده باید از روده دام مرده نمونه برداری کنیم.
بنابراین جهت درمان و مبارزه با عوارض جانبی بیماری هایی که به درمان آنتی بیوتیکی پاسخ نمی دهند می توان از پروبیوتیک ها سود جست. در این روش جهت استفاده از دزهای درمانی آنتی بیوتیک باید از وجود التهابات روده ای نیز بر حذر باشیم.
حتی پروبیوتیک های غیر فعال نیز اثر مثبتی در کاهش التهابات دارند به دلیل اینکه ساختار سلولی و بخصوص ملکول های DNA آنها و گیرنده های آنها دست نخورده و بی عیب باقی می ماند.

پروبیوتیک ها در آنتریت نکروتیک چه نقشی دارند؟
آتریت نکروتیک یکی از شایع ترین و از نظر اقتصادی مضرترین بیماری های طیور می باشد. در صورت وقوع این بیماری می تواند تا 50 درصد گله را تلف نماید. گروهی از محققان دست به پژوهشی زده اند تا متوجه شوند که آیا استفاده از پروبیوتیک با گونه های مختلف می توان در کنترل بیماری های طیور که توسط کلستریدیوم پرفرینژنس ایجاد می شود، موفقیتی حاصل کرد یا خیر. نتیجه حاصل از این تحقیق حاکی از توفیق پروبیوتیک ها در مهار بیماری های خاص طیور از جمله آنتریت نکزوتیک و درباتیت قانقرایی بود.
نتیجه کلی اینکه استفاده از محصولات پروبیوتیکی روشی جایگزین است که می تواند در صنعت پرورش طیور مورد استفاده قرار گیرد.
این روش سعی در مدیریت جمعیت های میکروبی مستقر در مجرای گوارشی پرنده دارد و با بهینه سازی فلورمیکروبی روده از رشد و توسعه عوامل بیماریزا ممانعت نموده و سلامتی را برای پرنده به ارمغان می آورد. نتیجه اینکه با کاهش ضرر ناشی از تلفات نویدگر سود بیشتری برای صنعت مرغداری خواهد بود.

استخراج و ترجمه: مهندس مجید واعظی
منبع: مجله بین المللی طیور