اخیراً متخصصان تغذیه طیور دست به تحقیقات وسیع و مهمی زده اند. این متخصصان می-خواهند از طریق تغذیه صحیح و علمی توانایی مبارزه با بیماریها و استرس را در طیور القاء کنند. در مجمع جهانی طیور این مسأله بسیار مورد توجه قرار گرفته به گونه ای که به بحث محوری این مجمع در سال جاری تبدیل شده است.
هدف از این طرح، در واقع این است که متخصصان می خواهند با استفاده از تغییر در جیره غذایی سیستم ایمنی بدن پرنده را طوری تغییر دهند که نه تنها حداکثر بازده رشد را برگرداند بلکه توانایی مقاومت بدن در مقابل بیماریها و عوامل استرس زا را نیز بالا ببرد.

مواد مغذی اهمیت حیاتی دارند!
همانطور که می دانید مواد مغذی برای رشد و نگهداری بدن پرنده مورد نیاز می باشند. از این دو مواد مورد نیاز جهت نگهداری بسیار بیشتر است از آنچه برای رشد نیاز است.
با توجه به اینکه نیاز بدن به مواد مغذی جهت رشد در مقابل نیاز به مواد مغذی جهت نگهداشت بسیار کم و اندک است، لذا متخصصان ترجیح می دهند بیشتر بر روی نگهداشت بدن تمرکز کنند تا این نیاز را به حداقل برسانند.
زمانی که می خواهیم مبادرت به جیره نویسی برای گله ای بنماییم، باید به گونه ای عمل کنیم که حداقل نیازهای تغذیه ای را در هر مرحله از رشد پرنده مورد نظر قرار دهیم. به علاوه در جیره نویسی طیور برای هر نوع ماده مغذی حد و مرزی را تعیین می کنند تا پا را از آن فراتر نگذارند. بنابراین می-وان گفت احتمال اینکه همه نیازهای تغذیه ای پرنده برطرف نگردد، به صفر می رسد البته در حالت عملی بین گله های مختلف از نظر میزان بازده تفاوت هایی مشهود است.
استرس ها حالت پیچیده ای دارند و در عین حال پویا بوده و از نظر متابولیک مجموعه ای است از عملکرد سیستم ایمنی بدن پرنده در مواجهه با عوامل درونی بدن و عوامل سازگار کننده بدن با محیط. عملکرد سیستم ایمنی به واسطه تغذیه و استرس دستخوش تغییر می گردد و غالباً به شکل واکنش ایمنی بروز می کند. بنابراین می توان این واکنش را با دستکاری سیستم درونی بدن تا حدی مورد تغییر قرار داد. از نظر متخصصان تغذیه فعال سازی ایمنی به صورت کامل امکان پذیر نیست.
اگرچه سیستم ایمنی نیازمند مراقبت و تغذیه مناسب است، اما نیازهای تغذیه ای جهت القای واکنش ایمنی مناسب از جمله تولید پروتئین های دفیل در واکنش ایمنی، رشد و تمایز و فعال سازی سلولهای ایمنی، اغلب به مواد مکمل و مواد غذایی خاص نیاز ندارد.
چگونگی پاسخ ایمنی ذاتی بدن می تواند بیانگر وضعیت تغذیه ای پرنده باشد. به علاوه فعال نمودن واکنش ایمنی سریع که بخشی از ایمنی غیر تخصصی بدن می باشد، باعث ایجاد واکنش های مضری در بدن می شود از جمله تحلیل عضلات اسکلتی، توازن منفی نیروژن و شکسته شدن مواد معدنی ویتامین ها و انرژی بدن.
به موارد فوق الذکر از نظر اقتصادی واکنشهای التهاب نامطلوب می گوییم. برای مبارزه با این حالات باید سدی در سیستم ایمنی ایجاد کنیم. به همین دلیل سعی کرده ایم این حالات نامطلوب را به حداقل برسانیم.
فعال شدن واکنش سریع سیستم ایمنی نیازمند عامل استرس زایی است که این واکنش را القاء کند از جمله خطر بیماری، تغییر دمای محیط، دست زدن به جوجه ها، واکسیناسیون و یا تجمع بیش از حد جوجه ها در سالن و ...
در اغلب موارد واکنش سریع و اولیه بستر ایمنی اغلب واکنش سریع ثانویه ای را در دستگاه گوارش پرنده به دنبال خواهد داشت. این واکنش ثانویه به دلیل اینکه سیستمیک است و کل بدن را تحت تأثیر قرار می دهد ما را ترغیب می کند که از افزودنی ها و مکمل ها در جیره غذایی استفاده کنیم.
از زمانی که واکنش های التهابی در بدن شروع می شود، سلولهای ایمنی مبادرت به ساختن پیام-رسان هایی از نوع پروتئین می کنند که به آنها کیتوکین می گوییم. بنابراین وجود کیتوکین در حالت عادی بیانگر وجود واکنش ثانویه سیستمی در بدن پرنده است. به علاوه برخی اندام ها مثل کبد و طحال بلافاصله خود را با این وضعیت سازگار و هماهنگ می کنند.

پاسخ فیزیوکاتابولیک
از نظر متخصصان تغذیه، واکنش های ثانویه فوق که حالت سیستمیک دارند از نظر اقتصادی بسیار مخرب هستند. و بیشترین ضرر را وارد می کنند بنابراین واکنش سریع اولیه را باید به حداقل برسانیم تا وزن بدن، ساختار بدنی و ضریب تبدیل مواد غذایی در بدن پرنده در حد مطلوب حفظ گردد.
بنابراین برای جلوگیری از اتلاف مواد مغذی که جذب بدن پرنده شده و به اشکال مختلف اندوخته شده باید واکنش های کاتابولیک را در پایین ترین حد ممکن نگهداریم.

بالابردن سطح عملکرد سیستم ایمنی
در مرغداری ها از طریق اقداماتی چون گزینش نژاد استفاده از مواد افزونی و تغییر ترکیب مواد مغذی به پرنده کمک می کنند تا استرس ها را پشت سر گذاشته و از اثرات نامطلوب آن در امان باشند. عوامل استرس زای مدیریتی که در مرغداری ها وجود دارند از جمله تغییر ناگهانی محیط، واکسیناسیون، مخاطرات ناشی از بیماری ها و ... را باید تا حد امکان محدود کنیم. بطور کلی هرچه استرس ها را کمتر و کمتر کنیم به رشد پرنده کمک کرده ایم.
زمانی که با هدف بالا بردن مقاومت به استفاده از افزودنی های غذایی در جیره مبادرت می-ورزیم، نتایج آن را به شکل افزایش وزن و افزایش آهنگ رشد پرنده خواهیم دید. در واقع طبق فرآیندهای فیزیولوژیکی افزودنی های موجود در جیره از محرکهای رشد هورمونی موجود در بدن پرنده بیشی گرفته و اثرات مطلوب خود را بروز خواهند داد.
در واقع استرس ها به دنبال محدودیت مواد مورد نیاز به شکل واکنش های ایمنی در بدن نمود پیدا می کند. تحقیقات اخیر نشان داده که مواد مغذی در تنظیم واکنشهای ایمنی بدن نقشی مهمتر از آنچه قبلاً تصور می شد ایفا می کنند. بنابراین متخصصان تغذیه باید آموزشهای خود را از سطح فعلی بالاتبر بند و به گونه ای عمل کنند که فرآیندهای متابولیکی بدن را بتوان به اجزای مختلف تقسیم بندی نمود و برای هر یک جیره خاصی ارائه داد. ما مطمئن هستیم در آینده با استفاده از برنامه های تغذیه ای بسیاری از واکنشهای سیستم ایمنی را تنظیم خواهند نمود.

پروبیوتیک ها
متخصصان توجه خود را به استفاده از مواد پروبیوتیک جهت افزایش بازده و سلامت سیستم گوارشی پرنده معطوف نموده اند. پروبیوتیک ها نوع خ اصی از باکتری و یا مجموعه ای از باکتری-های مختلف هستند که می توانند باعث ارتقای سطح سلامتی در شکم و یا روده پرنده شوند.
توانایی باکتریها در تکثیر در مجرای گوارشی پرنده بستگی به خصوصیات و توانایی باکتری مورد نظر داشته که تا چه حد بتواند در شرایط خاص این مجرا دوام بیاورد. به علاوه ساز و کارهای دفاعی بدن میزبان بخصوص باکتری خوارها نیز در این خصوص نقش مهمی ایفا می کنند.
همچنین تعاملات باکتریها با عوامل بیماریزای مستقر در این مجرا و همچنین بطور طبیعی که در برخی موارد با باکتری مورد نظر ما در رشد و تکثیر به رقابت می پردازد و گاهی نیز مانع رشد آن می شود. به هر حال باکتری مورد نظر باید بتوانند در بدن میزبان راهی برای بقای خود پیدا کنند یعنی اینکه اگر بتوانیم عوامل مربوط به باکتریهای بیماریزا را و چگونگی تکثیر آنها را دریابیم، می-توانیم از این طریق اقدامات کنترلی و پیشگیرانه خاص را در مورد آنها به اجرا بگذاریم.
یکی از موضوعاتی که اخیراً در بحث بهداشت روده ای جوجه های گوشتی مورد توجه قرار گرفته، استفاده از پروبیوتیک ها در جیره غذایی است به نحوی کهبا ترکیب ایمنی مخاطی بهداشت و سلامت روده را بالا ببریم. در مرغداریهای گوشتی اگر بخواهیم سلامت پرنده را از نظر عوامل بیماریزای موجود در جیره و یا میکروب ارگانیسم های بیماریزا تضمین کنیم باید با تحریک ایمنی مخاطی سلامت روده پرنده را تضمین کنیم.
برخی بیماری های گوارشی از جمله کوکسیدیوز علامت مهمی در بهداشت روده ای و به تبع آن بازده پرنده به شمار می روند. تحقیقات نشان داده است که حفاظت مناسب پرنده از آیمر یا آسروولینا به خودی خود باعث درمان پیشگیرانه علیه باکتری های پروبیوتیک می شود.
به نظر می رسد باکتری های پروبیوتیک به عنوان عامل کنترل طبیعی علیه بیماری کوکسیدیوز به شمار می رود. استفاده از این روش بسیار جذاب به نظر می رسد زیرا واکنش های بدن میزبان را طبقه-بندی می کند. سطوح مخاط روده پرنده در جذب و از بین بردن آنتی ژنهای بالغ شده و همچنین میکروارگانیسم های روده ای نقش مهمی ایفا می کند. به علاوه استفاده از پروبیوتیکها در جیره طیور باعث برقراری بار میکروبی روده ای مفید گشته و باعث تقویت ایمنی مخاطی روده می شود.
در هنگام هجوم باکتری های بیماری زا به نحو روده ای، تحریک مخاط روده به وسیله باکتری-های همزیست باعث فعال شدن ایمنی مخطای می شود و نهایتاً مقاومت بدن بالا خواهد رفت.
پاتوژن ها در محوطه روده پرنده شناسایی شده و معدوم می گردند اگر جمعیت میکروبی موجود در این قسمت حالت متعادل و طبیعی داشته باشد که نتیجه آن عملکرد مؤثر و کارایی سیستم ایمنی خواهد بود.
اگر جمعیت میکروبی همواره حالت متعادل و طبیعی داشته باشد علاوه بر موارد فوق از رشد و تکثیر عوامل بیماری زای مستقر در محوطه روده جلوگیری خواهد شد و درواقع نوعی اقدام کنترلی بشمار می رود.

استفاده از پروبیوتیک ها در جوجه های گوشتی
کل مدت زمان یک دوره گوشتی 6 الی 9 هفته است و واضح است که در خلال این مدت کوتاه بدن پرنده فرصت کافی جهت ایجاد پاسخ ایمنی مناسب نخواهد داشت.
با تحریک روده هنگام سیستم ایمنی می توان با استفاده از پروبیوتیک ها روشی مؤثر و البته جایگزین جهت القای مقاومت بدن جوجه ها به عوامل بیماریزا یافت که نتیجه ی آن سیستم ایمنی بسیار پیشرفته و کارا خواهد بود.
با توجه به اینکه استفاده از داروهای شیمیایی رایج و همچنین استفاده از داروها در جیره غذایی تا حد زیادی در حال منسوخ شدن است، در عوض استفاده از پروبیوتیک ها و سایر مواد افزودنی طبیعی در جیره در حال باز کردن جای خویش است. استفاده از پروبیوتیک ها در جیره غذایی طیور روشی بالقوه در پیشگیری و کنترل بیماریها به شمار می رود.
همانگونه که قبلاً ذکر شد استفاده از مواد مغذی علاوه بر رشد برای نگهداشت بدن نیز لازم است و همواره به یاد داشته باشید که مقدار مواد مغذی جهت نگهدارپی بدن به مراتب بیشتر است از آنچه برای رشد بدن مورد نیاز است.

استخراج و ترجمه: مهندس مجید واعظی
منبع: مجله بین المللی طیور