محققان اخیراً تحقیقات وسیعی درباره کشف علت اصلی آلودگی جوجه های گوشتی به کمپیلوباکتر انجام داده اند. هدف اصلی این است که با توجه به ماهیت گریزان این باکتری، با مطالعه علت آلودگی، راههای کنترلی جدید ارائه دهند.
کمپیلوباکتر کماکان صنعت پرورش طیور را مورد تافت و تاز قرار می دهد. با توجه به اینکه کمپیلوباکتر توانایی بیماری زایی در انسان را داراست به همین دلیل پی بردن به منبع این آلودگی تا حدی دشوار است و متعاقب آن فرآیند کنترل آن نیز مهم است. به همین دلیل محققان در یکی از دانشگاه های معتبر تصمیم گرفتند منبع اصلی آلودگی به کمپیلوباکتر را بیابند.
این ارگانیسم که علاوه بر شیوع فراوان تا حدی حالت فرار دارد، و در بیش از نیمی از گله های گوشتی مورد مطالعه مشاهده گردید که این میزان بیانگر شیوع نسبتاً بالای این میکروارگانیسم است. این باکتری در تمامی مراحل پرورش طیور گوشتی از کارخانه مادر گوشتی گرفته تاهچری و سپس مرغداری گوشتی و نهایتاً در کشتارگاه ها و مراکز فرآوری گوشت طیور دیده شده است.

کمپیلوباکتر در مجاری تناسلی طیور
تحقیقات اخیر به خوبی نشان داده که می توان کمپیلوباکتر را از کلیه اجزای مجاری تناسلی مرغهای مادر گوشتی که با مدفوع آلوده به این باکتری تماس داشتند، جدا نمود یعنی آلودگی از مجرای گوارشی به مجرای تناسلی پرنده منتقل شده و بنابراین کمپیلوباکتر در مجاری تناسلی نیز مشاهده شده است.
به منظور جلوگیری از آلودگی مکانیکی، ابتدا مجرای گوارشی پرنده با گیره به صورت کاملاً محکم مسدود شده است و سپس از بدن پرنده خارج شده است. در ادامه مجاری تناسلی پرنده نیز از بدن خارج گردید و بدین طریق امکان تماس با محتویات مجاری گوارشی و آلودگی تصادمی با کمپیلوباکتربه صفر رسید.
سپس از خارج نمودن مجاری تناسلی، در شرایط کاملاً ضدعفونی این مجاری به قطعات قیف، ایستموس، غده سازنده پوسته تخم، مهبل و کلوآک (که این قسمت با مجرای گوارشی مشترک است) تقسیم شد. در ادامه هر یک از این قطعات جدا شده را از نظر وجود کمپیلوباکتر مورد بررسی قرار دادیم. به استثنای قیف، کمپیلوباکتر در سایر قسمتهای مجاری گوارشی پرنده دیده شد. (جدول 1)
میزان این باکتری در هر قسمت از کمتر از 10 سلول تا صدها سلول به ازای هر میلی لیتر نمونه مورد مطالعه متغیر بود.

جدول 1 ـ میزان کمپیلوباکتر یافته شده از بخشهای مختلف مجاری تناسلی مرغهای مادر گوشتی که از گله های تجاری نمونه برداری شده است.

نتایج حاصل از مطالعه فوق بخصوص اینکه تمامی نمونه های کلوآک مورد مطالعه از نظر وجود کمپیلوباکتر مثبت شدند و همچنین شیوع بالای کمپیلوباکتر در سایر اجزای مجرای تناسلی حاکی از آلودگی بستر مرغداریهای مادر تجاری به این ارگانیسم می باشد.
قرار دادن مرغها در قفس نیز نتوانست از تشکیل کلنی های کمپیلوباکتر در مجاری تناسلی مرغهای مادر گوشتی و تخمگذار جلوگیری کنند. ممانعت از حضور کمپیلوباکتر در مجاری تناسلی مرغهای مادر امری حیاتی بشمار می رود. زیرا از انتقال عمودی مادر به جوجه های گوشتی جلوگیری خواهد نمود.

جدول 2 ـ میزان کمپیلوباکتر ژوژنی که بطور طبیعی در فولیکولهای تخمدان و روده کور مرغهای مادر گوشتی یافت می شود.

a: تعداد کل نمونه های آزمایش شده / تعداد نمونه های مثبت کمپیلوباکتر ژوژنی
b: فولیکولهای بالغ که از 4 نمونه از کل 11 نمونه مرغ مادر بدست آمده است.
c: فولیکولهای بالغ که از 11 نمونه از کل 12 نمونه مرغ مادر بدست آمده است.
توضیح جدول: 25 درصد از فولیکول های بالغ تخمدان بطور طبیعی به کمپیلوباکتر آلوده بودند.

انتقال عمودی
در مطالعه دیگری که به منظور سنجش احتمال انتقال عمودی کمپیلوباکتر صورت گرفت مشخص شد که 25 درصد از فولیکولهای تخمدان بطور طبیعی به کمپیلوباکتر آلوده هستند، در گروه مرغهای مادر گوشتی مورد مطالعه قبلی در بیش از 12 درصد فولیکولهای نابالغ کمپیلوباکتر یافت شد. (جدول 2) در مطالعه دیگری که بر روی بلدرچین های ژاپنی صورت گرفت مشخص شد که نحوه آلودگی تخم ها در هچری بدین صورت است که کمپیلوباکتر وارد سیستم عروقی مادر شده و سپس تخمدانها را آلوده می کند و همچنین فولیکولهای در حال رشد را نیز آلوده می نماید. همچنین این باکتری می تواند از ناحیه کلوآک وارد مجرای تناسلی مادر شده و در مجرای تولید مثل شروع به تکثیر نماید.
این مطالعه گواهی محکم در اثبات نکته فوق الذکر است که اگر مجاری تناسلی مرغهای مادر آلوده به کمپیلوباکتر باشد به دنبال آن تخمهای آلوده و نطفه ی آنها نیز حاوی این باکتری خواهد بود و به همین طریق گله های مادر و گوشتی ناشی از این تخمها نیز آلوده خواهد شد.
کمپیلوباکتر سویه spp به طور طبیعی در اندامها وجود دارد:
طی مطالعات دیگری مشخص شد سویه spp کمپیلوباکتر بطور طبیعی در بسیاری از اندامهای بدن پرنده مثل تیموس، طحال، کبد، کیسه صفرا و روده کور در مرغهای مادر با سنین مختلف وجود دارد. (جدول 3)

جدول 3: تعداد نمونه های مثبت کمپیلوباکتر اخذ شده از اندام های لنفوئیدی اولیه و ثانویه، کبد و کیسه صفرا، روده کور گله های مرغ مادر گوشتی تجاری.

مشخص نمودن اینکه کمپیلوباکتر چه زماین خود را به بافتهای بدن پرنده می رساند کمک شایانی به ما می کند تا با انجام اقدامات مداخله جویانه مانع از دستیابی باکتری شویم و به دنبال آن میزان آلودگی گله های گوشتی و گله های مادر گوشتی را کاهش دهیم. اگر چه تا زمانی که بافت های داخلی بدن به عنوان مخزن باکتری در بدن پرنده عمل کنند پی بردن به راه های دستیابی کمپیلوباکتر به مجاری تناسلی و روده های بدن پرنده امری مبهم و نامعلوم است.

علائم انتقال عمودی
اطلاعات حاصل از تحقیقات در مورد انتقال تا حد زیادی گیج کننده است. زیرا هنوز در مورد اینکه آلودگی از گله مادر به جوجه های گوشتی منتقل می شود، قطعیت وجود ندارد. البته در این موارد تحقیقات وسیعی بخصوص در مورد انتقال عمودی از گله مادر گوشتی به جوجه های گوشتی صورت گرفته است.
کمپیلوباکتر به خودی خود به راحتی قابل تشخیص نمی باشد و همانگونه که قبلاً ذکر شد حالت فرار دارد و بخصوص در جوجه های تازه متولد شد تشخیص آن سخت تر است زیرا اولاً تعداد سلولهای باکتری ناچیز است و دوم اینکه خود کمپیلوباکتر حالتی پیدا می کند که قابل کشت دادن نیست اما در دسترس است.
از سوی دیگر محققان دریافته اند که تخم هایی که به صورت مصنوعی نگهداری شده و جوجه های گوشتی سر از تخم درآورده اند در هنگام تولد دارای کمپیلوباکتر در روده بوده اند.

کمپیلوباکتر در جوجه های گوشتی
در مطالعه دیگری که به صورت مجزا انجام شد جوجه های گوشتی پس از تولد در محیط آزمایشگاه پرورش یافتند. این جوجه ها هیچ دسترسی به محیط خارج نداشته و احتمال آلودگی به کمپیلوباکتر از این نظر در آنها وجود نداشت اما کلنی های باکتری در بدن آنها وجود داشت.
نتیجه حاصل از این تحقیق نشان میدهد که اگرچه نمی توان باکتری را از جوجه های تازه متولد شده جدا کرد اما به هر حال در تعداد زیادی از آنها وجود دارد.
ما به این نتیجه رسیده ایم که در مورد راه های ورود و آلودگی به کمپیلوباکتر چیزی نمی دانیم و تنها راهی که برایمان باقی می ماند اعمال معیارهای مدیریتی و کنترل در کلیه مراحل رشد و پرورش و فرآوری طیور گوشتی می باشد که البته باز ضمانتی نخواهد بود که فرآورده نهایی بدون این باکتری باشد.

استخراج و ترجمه: مهندس مجید واعظی
منبع: مجله بین المللی طیور