معرفی گیاه
سياهدانه یا سیاه تخمه در طب سنتی به نام شُونِيز معروف است. در عربی به آن حب السود یا کمون اسود می گویند. گیاهی است علفی ویک ساله پوشيده از کرکهای ظریف که در برخي نقاط مانند اراک به صورت خودرو می روید و در نواحی دیگر کشور مثل اصفهان کاشته می شود. ايم گياه مصارف گسترده اي در صنايع غذايي و دارويي كشور دارد.

نام فارسی: سیاهدانه     نام انگلیسی: Black cumin     نام علمی: Nigella sativa

از لحاظ دارويي سياهدانه به عنوان محرك، بادشكن، مدر، قاعده آور و زياد كننده شير تجويز مي شود. دانه هاي اين گياه در ايران و هندوستان جهت پاشيدن روي نان، معطر كردن سركه و به عنوان اشتها آور در طب سنتي كاربرد دارد، در سوريه به عنوان معطر كردن پنير استفاده مي شود. همچنين از دانه هاي آن جهت طعم دادن به مربا و ترشي استفاده شده است. طبیعت اين گياه از ديدگاه طب سنتی خیلی گرم و خشک است.

تركیبات گیاه
سیاهدانه ماده غذایی غنی از روغن و پروتيين است و دارای ارزش غذایی بالایی است. در جدول زیر مواد مغذی موجود در دانه سیاهدانه آمده است.

موارد استعمال در انسان :
در منابع دینی و طب سنتی اثرات درمانی بسیار زیادی برای سیاهدانه ذکر شده است. بطوری که در کورد آن گفته شده است که برای هر دردی در سیاهدانه درمانی است. در اینجا به مهمترین موارد کاربرد سیاهدانه اشاره می شود.
- تقویت اعصاب: در منابع دینی آمده است سیاهدانه مخصوصا جویدن آن اعصاب مغز راتقویت می کند واز رکود و سستی بیدار کرده بر استقامت آن می افزاید.
- افزایش تولید شیر: در اکثر کتب سیاهدانه را در افزایش شیر مفید داسته اند
اثرات ضد کرم : مصرف آن با سرکه برای خروج کرمهای معده موثر است.
ناراحتی های تنفسی و زکام : مصرف آن با آب و عسل برای درمان ناراحتی های تنفسی مفید است و برای تسکین سرفه سرد توصیه شده است. همچنین بوییدن سیاهدانه برای زکام مفید است.
درد دندان : دم کرده آن با سرکه مضمضه شود برای درد دندان سرد مفید است.
خواص ضد باکتری: اثرات ضد باکتریایی آن بر روی برخی باکترها به اثبات رسیده است
استعمال خارجی: برای فروکش کردن تاولهای پوست و برای درمان عقرب زدگی و رتیلا بکار می رود.
بیماریهای کلیوی : خوردن سیاهدانه با آب و عسل اثرات افزایش ادرار و خرد کردن سنگهای کلیه ومثانه را دارد (البته لازم به یادآوزی است درمانهای تخصصی باید تحت نظر پزشکان متخصص انجام شود و تشخیص نوع سنگ و مزاج بیمار مهم است)

طریقه مصرف :
روشهای گوناگونی برای مصرف آن ذکر شده است که عمدتا بستگی به نوع بیماری دارد. بعنوان مثال دم کرده آن برای درمان سموم و رقیق کردن اخلاط و افزایش شیر ، جویدن دانه های آن برای بیماریهای عصبی، بوییدن آن برای درمان زکام ، مصرف آن با عسل برای خرد کردن سنگ کلیه و مصرف آن با سرکه جهت درمان کرم معده. یکی از روشهای استفاده آن با عسل است. استعمال سیاهدانه با عسل چنین است که سیاهدانه را آرد می کنند و با عسل خوب مخلوط می کنند و روزی سه بار صبح و عصر و شب به اندازه یک فندق از آن می خورند
مقدار مصرف : سیاهدانه 1-2 گرم توصیه شده است اما برخی اعتقاد دارند در سرد مزاجها تا 8 گرم و در گرم مزاجها تا 2 گرم قابل استفاده است.

نكات احتیاطی:
مصرف ان در دوران بارداری ممنوع است. این گیاه بدلیل اینکه از دیدگاه طب سنتی دارای طبیعت گرم و خشک است در گرم مزاجان با احتیاط بیشتری مصرف شود و موجب ورم و دردهای گلو می شود و از این حهت بهتر است در سرکه خیسانده شود. برای کلیه مضر است و برای رفع ضرر آن در این افراد با کتیرا خورده شود.

کاربردهای درمانی سیاهدانه و فراورده های آن در مرغداری ها:
اثرات محرک رشد :سیاهدانه دارای ارزش غذایی بالایی است علاوه بر این تحقیقات نشان داده است که مصرف دانه سیاهدانه به مقدار توانسته است بر روی فاکتورهای رشد جوجه های گوشتی اثر مثبت بگذارد. در يک تحقیق مقادیر نیم درصدی در جیره غذایی طیور توانسته بود میزان وزن را به مقدار 140 گرم در هر قطعه نسبت به گروه شاهد افزایش دهد و ضریب تبدیل از 25/2 به 99/1 بهبود یافت (7). تحقیقاتی که در دانشگاه گرگان صورت گرفت نشان داد که سیاهدانه حتی در مقادیر یک کیلو در تن نیز توانسته است بر روی رشد جوجه های گوشتی اثر مثبت باقی بگذارد. مصرف سیاهدانه در طول دوره پرورش 42 روزه ضمن اینکه بر روی مصرف خوراک اثر منفی نگذاشت بلکه توانسته بود ضریب تبدیل را که در گروه شاهد 28/2بود به 83/1 کاهش دهد. در این تحقیق اثرات سیاهدانه در مقایسه با سیر و نعناع بسیار بهتر بود(10).
بهبود رشد در شرایط تنش گرمایی: تحقیقات در جوجه های گوشتی که تحت شرایط تنش گرمایی قرار داشتند نشان داده است که اضافه نمودن يک درصد سیاهدانه به جیره غذایی موجب افزایش تولید و قابلیت هضم شده است(8).
اثرات ضد انگلی: سیاهدانه دارای اثرات ضد انگلی است ولی تحقیق اختصاصی بر روی طیور انتشار نیافته است.
افزایش تولید و کیفیت تخم مرغ: مطالعات اخیر نشان داده است که اضافه نمودن مقادیر 1تا 3% سیاهدانه به جیره مرغهای تخم گذار بر روی میزان وزن تخم مرغها آنها اثر مثبت داشته است و این اثر در مقادیر 3% بیشتر بوده است ضمن اینکه بر میزان خوراک مصرف روزانه و یا وزن مرغها اثری نداشته است(9).
کاهش کلسترول تخم مرغ: افزودن مقادیر 5/ تا 5/1 درصد سیاهدانه به جیره غذایی مرغان تخم گذار موجب کاهش قابل ملاحظه کلسترول تخم مرغ شده است. ضمن اینکه میزان کلسترول و LDL خون مرغان را نبیز کاهش داده است(12). در یک تحقیق دیگر افزودن مقادیر 1 تا 3 درصد در به جیره غذایی طیور توانست کلسترول زرده را به میزان 34 تا 42 درصد کاهش دهد (13).
خواص آنتی اکسیدانی: آنتی اکسیدانها ترکیباتی هستند که بدن را درمقابل عوامل زیانبار مانند رادیکالهای آزاد که موجب ایجاد بیماریهای مانند سرطان وبیماریهای التهابی می شوند محافظت می کنند. از مهمترین این آنتی اکسدانها می توان به ویتامین ها ی C و E اشاره نمود. تحقیقاتی که در مورد سیاهدانه بر روی جوجه های گوشتی انجام گرفت نشان داده است که این گیاه می تواند بعنوان یک ترکیب آنتی اکسیدانی در بدن جوجه های گوشتی عمل کند(11).

جلوگیری از تولید آفلاتوکسن در جیره:
اضافه نمودن سیاهدانه به جیره غذایی موجب جلوگیری از تولید آفلاتوکسین در جیره غذایی می گردد.
طریقه مصرف و میزان مصرف برای طیور: تنها قسمت مورد استفاده ایم گیاه برای طیور پودر دانه آن است. در جدول ذیل مقدار مصرف ان در هر مورد آمده است.

منابع مورد استفاده :
1- پایگاه الکترونیکی خدمات پزشکی ایران
2- میر حیدر، ح . معارف گیاهی . دفتر نشر معارف اسلامی. 1375
3- میر محمد تقی. فرهنگ مصطلحات طب سنتی ایران . انتشارات دانشگاه علوم پزشکی ایران 1384
4- جوادی ، حامد اثر تاريخ كاشت و مقادير نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد سياهدانه Nigella sativa L.) مجله پژوهشهاي زراعي ايران، جلد 6، شماره 1 سال 1387 صفحات 59-66

5-http://blackseedherbalessence.com
6- Mahmood, S and et al. Comparative efficacy of Nigella sativa and Allium sativum as growth promoters in broilers. Int. J. Agric. Biol., 11: 775–778. 2009
7- Salma Cheikh-Rouhou & eth al Nigella sativa L.: Chemical composition and physicochemical characteristics of lipid fraction Food Chemistry.Volume 101, Issue 2, 2007, Pages 673-681
8- I.H. Hermes, Faten A.M. Attia, K.A. Ibrahim, and S.S. El-Nesr EFFECT OF DIETARY NIGELLA SATIVA L. ON PRODUCTIVE PERFORMANCE AND NUTRIENTS UTILIZATION OF BROILER CHICKS RAISED UNDER SUMMER CONDITIONS OF EGYPT. Egypt. Poult. Sci. Vol (29) (I): (145-172)
9-Aydin ,R and etal Effect of Black seed(Nigella sativa) supplimentation on feed efficincy . Egg yield parametrs and shell quality in chichens. Pakistan of biological siences.9(2):243-247, 2006
10-Ashayerizadeh,O and etal . Use of garlic (Alium sativum). Blac seed(Nigella sativa) and will mint (Memta longifolium) in broiler ckicken diet.Journal of animal and veternary advance.8(9):1860-1863. 2009
11- Guler T., Ertas O. N., Kizil M., Dalkýlýc B., Ciftci M.Effect of dietary supplemental black cumin seeds on antioxidant activity in broilersMedycyna Wet. 63 (9) 2007.
12. Akhtar,M.S. Effect of feeding powder nigella sativa seed on poultry egg production and their suitability for human counsumption.Veteriarski 73(3), 181-190, 2003.
13- Nabiela M. and etal. Lipid Composition of Egg Yolk and Serum in Laying Hens Fed Diets Containing Black Cumin (Nigella sativa). International Journal of Poultry Science 5 (6): 574-578, 2006

مجید ترابی گودرزی
مرکز تحقیقات کشاورزی استان قم