راه زندگی

چون تيشه مباش وجمله زي خودمتراش            چون رنده ز كـار خـويش بي‌بهـره مباش

معــاش

تعليــم ز ارّه گيـــردرعقــل            چيزي سوي خودمي‌كش وچيزي مي‌پاش

حاضر جوابي

گویند سبب آزادی لقمان حکیم از بردگی این بود که روزی مولای لقمان خربزه ای بچشید دید که بسیار تلخ است خوردن ممکن نیست آن را به لقمان بخشید لقمان آن را بی تکلّف بخورد خواجه از وی پرسید: خربزه بی نهایت تلخ بود چگونه خوردی؟ گفت: ای خداوند من از دست تو چیزهای شیرین بسیار خورده ام یک بار اگر چیزی تلخ بخورم چه می شود.

از اسکندر مقدونی پرسیدند چرا معلّم خود را زیاده از پدر تعظیم می کنی؟ گفت: به سبب آنکه پدرم مرا از عالم ملکوت به زمین آورده ولی استاد مرا از زمین به ملکوت برده است .

تاکی به تمنای وصال تو یگانه           اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه
خواهد به سر آید، شب هجران تو یانه؟             ای تیر غمت را دل عشاق نشانه
جمعی به تو مشهور و تو غایب ز میانه

رفتم به در صومعهٔ عابد و زاهد            دیدم همه را پیش رخت راکع و ساجد
در میکده رهبانم و در صومعه عابد            گه معتکف دیرم و گه ساکن مسجد
یعنی که تو را می‌طلبم خانه به خانه

روزی که برفتند حریفان پی هر کار             زاهد سوی مسجد شد و من جانب خمار
من یار طلب کردم و او جلوه‌گه یار             حاجی به ره کعبه و من طالب دیدار
او خانه همی جوید و من صاحب خانه

هر در که زنم صاحب آن خانه تویی تو           هر جا که روم پرتو کاشانه تویی تو
در میکده و دیر که جانانه تویی تو             مقصود من از کعبه و بتخانه تویی تو
مقصود تویی کعبه و بتخانه بهانه

بلبل به چمن زان گل رخسار نشان دید             پروانه در آتش شد و اسرار عیان دید
عارف صفت روی تو در پیر و جوان دید            یعنی همه جا عکس رخ یار توان دید
دیوانه منم من که روم خانه به خانه

عاقل به قوانین خرد راه تو پوید             دیوانه برون از همه آیین تو جوید
تا غنچهٔ بشکفتهٔ این باغ که بوید            هر کس به زبانی صفت حمد تو گوید
بلبل به غزلخوانی و قمری به ترانه

بیچاره بهائی که دلش زار غم توست             هر چند که عاصی است ز خیل خدم توست
امید وی از عاطفت دم به دم توست             تقصیر خیالی به امید کرم توست
یعنی که گنه را به از این نیست بهانه

شیخ بهایی

هر ذره كه درخاك زميني بوده است           پيش از من و تو تاج ونگيني بوده است
گرد از رخ آستين به آزرم فشان            كان هم رخ خوب نازنيني بوده است

شادي بطلب كه حاصل عمردمي است           هر ذره ز خاك كيقبادي و جمي است
احوال جهان و اصل اين عمر كه هست           خوابي و خيالي و فريبي ودمي است

تركيب طبايع چو به كام تو دمي است           رو شاد بزي اگر چه برتو ستمي است
با اهل خرد باش كه اصل تن تو            گردي و نسيمي و غباري و دمي است

خاكي كه به زير پاي هر ناداني است            زلف صنمي و چهره جاناني است
هر خشت كه بر گنگره ايواني است           انگشت وزيري و لب سلطاني است

حكيم عمر خيام