مقدمه
در پرورش طیور صنعتی، تغذیه و سلامت دستگاه گوارش، رابطه نزدیکی با هم دارند. از طرف دیگر فرمول جیره و مدیریت خوراک دهی با تأثیر بر هضم و جذب، در عملکرد نهایی نیز اثر می‌گذارد. عوارض و بیماری های گوارشی ناشی از تغذیه نامناسب و محیط آلوده، خصوصا در دوران رشد اولیه جوجه‌ها مشکل سازتر است. برای دستیابی به عملکرد مطلوب در مزارع صنعتی پرورش مرغ و نیز برآورد اهداف اقتصادی لازم است :
1- با تغذیه مناسب و ایجاد محیط بهداشتی، در تأمین سلامت دستگاه گوارش کوشش کرد.
2- هرگونه ناهنجاری و مشکلات به وجود آمده در دستگاه گوارش را به سرعت و دقت، سریعا درمان نمود که عمدتا این کار توسط آنتی بیوتیک ها صورت می گیرد.
اما استفاده از آنتی بیوتیک ها به دلیل بوجود آوردن سویه هاي مقاوم و امکان انتقال این مقاومت به سایر گونه ها به ویژه در سویه هاي مشترک بین انسان و دام، ماندگاري بقایاي دارویی در فرآورده هاي دامی مورد استفاده انسان ها و به هم زدن فلور میکروبی طبیعی دستگاه گوارش، مشکلات جدي در بهداشت عمومی و دامی ایجاد کرده وموجبات نگرانی مصرف کنندگان را فراهم ساخته است. که همه را به فکر کاهش مصرف این مواد انداخته است.

دو روش کلی وجود دارد که ما بتوانیم مصرف آنها را کاهش دهیم :
یک روش مشکل، ایجاد راه هایی برای افزایش و ابقاء سلامتی گله می باشد.
روش دیگر استفاده از انواع مواد جایگزین آنتی بیوتیک است که با روش مشابه عمل می کنند و به عنوان محرک رشد، با بهبود ضریب تبدیل همراه هستند، مانند اسید های آلي و پروبیوتیک ها.
البته روش دوم یعنی استفاده از مواد جایگزین مورد توجه قرار گرفته و مسلما در آینده نزدیک باید در تمام کشور ها این روش اعمال گردد. اگرچه هیچ گزینه‌ای به تنهایی نمی‌تواند به اندازه آنتی بیوتیک مؤثر باشد اما مجموعه چند استراتژی همراه با هم و با استفاده از افزودنی های طبیعی می تواند به حفظ سلامت دستگاه گوارش و بهبود عملکرد کمک کند.

علل عمده تولید و نیاز به مصرف افزودنی‌های جایگزین
1- منع مصرف و یا اجبار در کاهش مصرف ترکیبات شیمیایی، آنتی‌بیوتیک‌ها، محرکهای رشد آنتی‌بیوتیکی ، کوکسیدیواستات‌ ها در آینده.
2- جلوگیری از بروز عوارض گوارشی و متابولیکی ناشی از افزایش رشد و عملکرد در نژادهای امروزی.
3- تولید گله ‌های سالم ‌تر و عاری از بیماریها.
4- تولید غذای سالم ‌تر برای انسان.
5- جلوگیری و یا کاهش تغییرات زیست محیطی.
استفاده از اسید های آلي بر خلاف تعدادی از ترکیبات که تاریخ استفاده از آنها به بیش از دو دهه نمی‌رسد از سالهای دور مورد استفاده قرار گرفته‌اند. معهذا با منع مصرف محرکهای رشد آنتی‌بیوتیکی، استفاده از آنها امروزه اهمیت بیشتری یافته است.

استفاده از اسید های آلي می‌تواند:
1_بطور مستقیم اثر باکتریوسیدی داشته باشد(محیط اسیدی روده بطور طبیعی سدی برای تکثیر عوامل بیماری زا و بروز عفونت در میزبان می باشد)
2_افزایش قابلیت هضم خوراک ، افزایش ترشح آنزیم‌های پانکراس و افزایش جذب مواد معدنی را سبب گردد.
3_جایگزین محرکهای رشد آنتی‌بیوتیکی گردد.
4_برخی از اسید ها مي توانند بعنوان منبع انرژی توسط آنتروسیت‌ها مورد استفاده قرار گیرند،مثل بوتیریک
و.......
به طور کلی اسید فورمیک، استیک، پروپیونیک، لاکتیک، بوتیریک، فوماریک، مآليک، سیتریک و بنزوئیک از متداول‌ترین اسیدهای مورد استفاده به همین منظور می باشند.

اثر باکتریوسیدی

1-کاهش باکتري هاي زيان ‌بار
اين عمل به دنبال کاهش pH در نتیجه ی فعاليت اسیدهای آلي رخ می دهد که مي توان از کاهش شمار باکتري هاي زيان ‌باري مانند سالمونلا، لاکتو باسیل ها، E.Coli و يا از کاهش تراکم مواد زيان ‌باري که اين باکتري ها ايجاد مي کنند مثل آنتروتوکسين ، اندازه گيري نمود.

چگونگی از بین رفتن باکتری:
اسید ها از غشاء سلولی باکتری ها عبور می نماید. در داخل سلول اسید تجزیه شده و با تولید یون H+ موجب کاهش pH سلول می شود. همچنین آنیونهای بوجود آمده موجب اختلال در سنتز DNA و در نتیجه تحت تأثیر قرار گرفتن ساخت پروتئین سلولی می شود. و در این حالت سلول مجبور است با صرف انرژی سعی در تنظیم pH داخلی بنماید ، و به علت بي هوازي بودن محيط، روند کاهشpH تشديد شده و در نهايت به مرگ باکتري منجر مي شود.

2-افزايش باکتري هايي سودمند
اين عمل نیز با کاهش pH در نتیجه ی فعالیت اسید های آلي رخ می دهد که نتیجه ی آن افزایش باکتري هاي سودمندي است که در محيط هاي اسيدي فعاليت بهتري دارند، وباعث توليد موادي مانند ويتامين ها و يا هضم اجزاي خوراک و... می شوند.باکتری هایی مثل: باکتري هاي توليد کنندة اسيد لاکتيک

تاثیر بر دستگاه گوارش
مهمترین عامل برای رسیدن به حداکثر توان توليدي در حيوانات تک معده اي، مديريت دستگاه گوارش از نظر رشد و تعديل جمعيت ميکروبي آن مي باشد.
درصد بالایی از رشد اولیه ( 2 تا 5 برابر رشد سایر اندام ها) در دستگاه گوارش و اندام های ضمیمه آن در هفته اول اتفاق می افتد. اگر رشد دستگاه گوارش در این زمان به تأخیر بیفتد بر رشد کلی هم اثر می گذارد.
مهمترین عواملی که می‌توانند سبب به خطر افتادن و یا از بین رفتن سلامت دستگاه گوارش شوند عبارتند از:
بیماری ها، انواع سموم یا توکسین‌ها، استرس، کمبودهای تغذیه ‌ای، به هم‌خوردن تعادل میکروبی فلور طبیعی روده و کاهش مصرف خوراک به دلایل متعدد
اسيد هاي آلي در روده ها مورد تغذيه مستقيم سلولهاي ديواره روده قرار گرفته و موجب رشد و ترميم آن ها مي شوند.همچنين اسيد های الی به دليل کاهش pH، سبب از بين رفتن عوامل بيماري زاي موجود در دستگاه گوارش مي گردند.
لذا افزودن اين ترکيب به جيره طيور در سنين اوليه رشد، مي تواند مزاياي زير را به همراه داشته باشد:
1- ايجاد pH مناسب در دستگاه گوارش
2- افزايش رشد و تمايز سلولهاي اپيتليال روده
3- افزايش نرخ تکثيرباکتری های مفید در حفرات کناري پرزهاي روده
4- اثرات ضد التهابي بر پرزهاي روده
5- کاهش جمعيت باکتريايي بيماريزا در طول دستگاه گوارش
6- بهبود فعاليت آنزيمها
7- افزايش قابليت هضم پروتئين در دستگاه گوارش(به علت اسیدی شدن جیره)
8- آنیون اسیدی می تواند با یون های Ca ، P ، Mg ، Zn ترکیب شده و سبس بهبود در قابلیت هضم و جذب این مواد می شود.
9- افزايش ترشح غده پانکراس و تاثير آن بر موکوس گوارشي

افزایش قابلیت هضم وجذب خوراک
اسید های آلي با ایجاد خاصیت اسیدی بیشتر در دستگاه گوارش ، موجب:
1- افزایش عملکرد باکتریها ی مفید روده(باکتري اسيد لاکتيک)
2-مانع رقابت باکتری های روده با میزبان در مصرف مواد مغذی موجود در خوراک
3-هضم و جذب بهتر مواد غذایی
4-اتلاف کمتر مواد غذایی
5-ایجاد حداقل بوی نامطبوع
6- در نتیجه باعث کاهش ضریب تبدیل وبهبود رشد ، تولید وبازدهی گله می شود

تاثير آن بر عملکرد محرکهای رشد آنتی بیوتیکی ( AGP )
این مواد آنتی بیوتیک هایی هستند که به عنوان افزودنی های خوراکی با دوز کمتر از دوز درمانی و برای ممانعت از رشد جمعیت میکروبی حساس موجود در دستگاه گوارش و بهبود رشد و عملکرد پرنده ها مورد استفاده قرار می گیرند.
حضور طولاني مدت آنتي بيوتيک ها در جمعيت هاي ميکروبي سبب ايجاد مقاومت به آنتي بيوتيک در اثر جهش هاي ژني می شود که دليل آن نيز توانايي زيستي ميکروب ها است. ودر نتیجه تاثير درماني آنتي بيوتيک ها را بر عليه بيماريها در مواقع لزوم کاهش مي دهد.
از جمله روشهايي که در جهت کاهش مصرف آنتي بيوتيک به عنوان محرک رشد، یافت شده است استفاده از اسید های آلي و آنزیم هاست.
اسیدهاي آلي بر خلاف آنتي بيوتيک ها احتیاج به گذراندن زمان لازم جهت دفع از بدن نداشته و با مواد مغذی موجود در جیره باند تشکیل نمی دهند و استفاده از این مواد بر عملکرد پرنده هیچ اثر سوئی باقی نمی گذارد.
آنتی بیوتیک های محرک رشد در محیط های اسیدی از قابلیت بیشتری برخوردارند بنابراین با حضور اسید های آلي می توان نتیجه ی بهتری از این مواد گرفت.

کاهش تلفات ثانویه ناشی از بیماری های ویروسی و کاهش استفاده از آنتی بیوتیک ها
چگونگي شيوع اکثر بيماري هاي ویروسی يکسان ودر آن سه مرحله به چشم مي خورد:
1- ابتلاء:ميکرو ارگانيسم هاي بيماري زا طيور را مورد تهاجم قرارداده و چنانچه پرنده در مقابل بيماري ايمن نباشد قسمت هاي مختلف بدن را فرا گرفته وبيماري در پرنده بروز مي کند.
2- مقاومت:پس از ورود ميکرو ارگانيسم ها به بدن پرنده، توليد عوامل شيميايي دفاعی که کاملا اختصاصي عمل می کنند و براي ميکرو ارگانيسم هاي ويژه اي ساخته مي شوند، شروع مي گردد.
3- توقف و فروکش بيماري:تلاش براي مقاومت به سرعت ادامه يافته وعوامل شيميايي ميکروارگانيسم هاي بيماري زا را از بين مي برند ،به طوري که علائم بيماري کاملا از بين رفته ويا به مقدار وسيعي تقليل مي يابند.
اما به طور کلی سیکل اکثر بیماری های ویروسی کوتاه و بین 4 تا 8 روز می باشد و پس از آن بیماری فروکش می کند ولی عاملی که عمدتا باعث ادامه ی تلفات دهی می شود وجود باکتری های مضر در بدن است.
پس از گذراندن بیماری بدن در ضعیف ترین وضعیت خود قرار دارد، در نتیجه محیط برای رشد باکتری های بیماری زای موجود در بدن مناسب می شود و نتیجه ی رشد آنها، بروز عفونت های مختلفی در بدن و در اصطلاح باعث چرکی شدن پرنده می شود.که عمدتا برای رفع آن از مقادیر زیادی آنتی بیوتیک استفاده می شود.
در صورتی که اگر پيش از ابتلا از اسید های آلي استفاده شود باکتری ها تا حدود زیادی مهار شده و دیگر نیازی به استفاده ی مقادیر زیادی آنتی بیوتیک نیست و نهایتا مانع از بروز عفونت و تلفات ثانویه در گله می شود

افزایش جذب کیسه ی زرده
هدف اصلی در چند روز ابتدایی، جذب سریع تر کیسه ی زرده با شروع حرکات روده در جوجه های تغذیه شده و جلو گیری از بروز بیماری های منتقل شده از والدین و بیماری هایی که در سالن ایجاد می شود، است. مثل سالمونلا ، عفونت کیسه ی زرده (این بیماری باکتریایی در طول تفریخ و بعد از آن بر روی جوجه ها تاثیر می گذارد . عفونت ناف را می توان از پوست اطراف ناحیه ی ناف ، وضعیت شل و ول بودن شکم ، انسداد مقعد و خروج بوی بد در هنگام تشریح لاشه تشخیص داد).
اما به دلیل پایین بودن فعالیت سیستم گوارشی، فعالیت آنزیم های گوارشی و اسید های صفراوی و در نتیجه قابلیت پایین دستگاه گوارش و ایمنی پرنده، جوجه نیاز به حمایت دارد. اضافه کردن اسید های آلي در خوراک نه تنها جمعیت باکتری ها را کنترل و از بروز عفونت هایی مثل عفونت کیسه ی زرده و سالمونلایی جلوگیری می کند بلکه باعث جذب سریع تر کیسه زرده و رشد و بهبود فعالیت دستگاه گوارش و سیستم ایمنی می شود.

کاهش رطوبت بستروکاهش گاز آمونیاک
ویروس ها، باکتری ها و مایکوتوکسین ها باعث آسیب رساندن به بافت های روده ای و در نتیجه باعث کاهش جذب مواد مغذی می شوند و نهایتا موجب افزایش رطوبت مدفوع و بروز اسهال در طیور می گردند.
مصرف آنتی بیوتیک ها و انواع داروهای ضد میکروبی یکی از علل اصلی بروز اسهال در طیور می باشد در حاليكه تصور می گردد با مصرف این ترکیبات بروز اسهال کمتر شود، مصرف ترکیبات ضد میکروبی با تغییر فلور میکروبی روده و ایجاد عدم تعادل بین میکرو ارگانیسم هاي مفید و مضر سبب اسهال می گردند و نهایتا باعث بروز خیسی بستر می شوند.
عواقب ناشی از خیسی بستر در طیور شامل:
- افزایش مقدار آمونیاک در سالن که ناشی از فعالیت باکتری ها می باشد
- کاهش مصرف دان ناشی از افزایش آمونیاک و بروز و یا تشدید عوارض تنفسی
- مستعد شدن گله برای ابتلا به بیماری های میکروبی و بویژه کوکسیدیوز
- کاهش جذب مواد و کاهش راندمان و عملکرد گله
- آلودگی سطح خارجی پرنده ، افزایش تورم مفصل خرگوشی و ایجاد زخم در جناغ سینه که در نهایت منجر به حذف تعداد بیشتری از طیور در کشتارگاه خواهد شد
با استفاده از اسید های آلي و جایگزینی آن به جای آنتی بیوتیک ها و کنترل باکتريهاي بيماري زا می توان از تخریب بافت های روده جلوگیری کرد و باعث افزایش جذب مواد و افزایش جذب رطوبت مدفوع و به تبع آن کاهش رطوبت بستر و کاهش تولید متابولیت های سمی(آمونیاک و آمین ها)و کاهش عواقب ناشي از آن شد.

افزایش تاثیر واکسیناسیون در سنین پایین
یک پرنده به دو طریق در برابر یک بیماری مقاومت می‌نماید که عبارتند از:
1- تولید آنتی‌بادی متعاقب واکسیناسیون و یا مواجهه با بیماری که اصطلاحاً ایمنی فعال نام دارد.(هر عاملی که بر اجزای همورال یا سلولی سیستم ایمنی تأثیر داشته باشد می‌تواند ایمنی فعال را دستخوش تغییر نماید)
2- دریافت آنتی‌بادی از راه تخم‌مرغ یا ایمنی غیرفعال که پرنده در تولید این آنتی بادی‌ها نقش نداشته و در اصل آنتی‌بادی‌های مادری هستندکه در زرده، آلبومین و دیگر مایعات تخم‌مرغ وجود دارند.
واکسیناسیون به عنوان یکی از مهمترین راه های پیشگیری از بیماری های ویروسی در صنعت طیور مطرح می باشد. واکسیناسیون موجب فعال شدن دستگاه ایمنی بدن پرنده و در نتیجه افزایش ایمنی بدن در مقابل بیماری ها می گردد.
همانطور که گفته شد سيستم ايمني جوجه هاي تازه متولد شده براي رشد و تکامل نيازمند مصرف غذاي سالم، کافي و مغذي مي باشد.
وجود آلودگی های باکتریایی درخوراک و يا عدم مناسب بودن مواد مغذي جيره(کمبود پروتئين و حتي مواد معدني) مانع از رشد غدد لنفاوی به ویژه بورس فابریسیوس (که محل بلوغ لمفوسیت های b است) به میزان کافی(به علت نداشتن زمان کافي براي رشد) می شود در نتیجه موجب عدم پاسخ مناسب سيستم ايمني به واکسيناسيون در ابتدای زندگی جوجه می گردد .
ساير عوامل بروز پاسخ ایمنی کمتر از حد مطلوب عبارتند از:
- برخی ترکیبات دارویی (مثل آنتي بيوتيک ها)
- عفونتهای مزمن
- عدم کفایت ایمنی

اما اسيد هاي آلي از طريق:
- کشتن پاتوژن های داخلي
- به تبع آن تکامل آناتومیکی بافت هاي لنفاوی ،تیموس، طحال و سايراندامهاي وابسته به سیستم ایمنی جوجه
- افزايش سلولی هاي دفاعي بالغ
- کاهش عفونتهای مزمن
- کاهش مصرف برخی ترکیبات دارویی(مثل آنتي بيوتيک ها)
- تولید موکوس
- باعث بهبود تأثير واکسيناسيون در سنین پایین و بهبود سیستم ایمنی پرندگان و متعادل کردن و تنظیم کردن فرآیندهاي ایمنی و در نهايت باعث يک شروع عالي در پرورش مي شوند.

کنترل بار ميکروبي خوراک
خوراک يک ناقل عمده براي انتقال ميکرو ارگانيسم ها به بدن طيور محسوب مي شود.
ترکیب اسیدهای آلي با میزان کم آب موجود در غذا ممانعت از رشد باکتری ها و همچنین کپک ها و قارچ ها را تضمین نموده و در نتیجه باکتری قادر به آلوده نموده پرنده نمی شود. سرانجام باکتری ها در محیط نامناسب چینه دان پرنده و تحت اثر اسید، آب و دمای بدن میزبان نابود می شوند.به طور مثال اسید فرمیک، اثر ضد باکتریایی و غلظت های کم اسید پروپیونیک اثر ضد قارچی مناسبي دارند.
میزان استفاده از اسید های آلي در مواد خام خوراک می تواند بسیار متفاوت باشد. اثر این اسیدها به وسیله ظرفیت بافری و بار میکروبی خوراک، به میزان زیادی تحت تأثیر قرار می گیرد(1 تا 2.5 کيلو در تن) البته خوراک های با منبع پروتئین حیوانی به میزان بیشتری اسید نسبت به منابع گیاهی احتیاج دارد.
از آنجاييکه سنگ آهک و فسفات ها تشکيل پروپيونات کلسيم می دهد و این ماده به عنوان بافر طبيعي عمل مي کند، خاصيت ضد قارچي اسيد را شديدا کاهش مي دهد، لازم است که هنگام استفاده مقادير بالاي سنگ آهک در جيره هاي مرغ هاي تخمگذار، از اسيد هاي آلي بيشتري نسبت به جيره هاي کم کلسيم جوجه هاي گوشتي به عنوان ضد قارچ استفاده نمود.

کاربرد اسیدهای آلي در آب
نقش آب مصرفی در گله های مرغداری به عنوان یک عامل مهم در ایجاد آلودگی در گله ها و انتقال آن از یک دوره به دوره بعد به اثبات رسیده . باکتری های ایجاد کننده بیو فیلم در خطوط انتقال آب سالن مرغداری ها و ظروف آبخوری ، یکی از مهمترین عوامل ایجاد بیماری و انتقال آن از یک دوره به دوره دیگر می باشند .
اسید محلول در آب با جلوگیری از رشد و نمو باکتری ها در آب مرغداری از شروع پرورش ، علاوه بر تأمین آب کاملا بهداشتی برای جوجه ها باعث عدم ایجاد بیو فیلم در لوله ها و آبخوری ها تا پایان دوره میگردد.
pH آب مصرفی در فارم را از درون تانکر و کلیه خطوط انتقال آب تا درون آبخوری ها حتی در حضور دان و مواد آلي در حدود 8/3 تا 4 ثابت نگه میدارند که در چنین محیط اسیدی امکان رشد و تکثیر عوامل بیماری زا وجود نخواهد داشت .
اثرات اسید های محلول شامل:
1- پیشگیری از تشکیل بیو فیلم در لوله های آبخوری و حذف یکی از منابع اصلی عفونت در مزارع پرورش
2- ضد عفونی آب آشامیدنی ، حتی در حضور مواد آلي (مواد خوراکی و باقی مانده مدفوع پرندگان) در صورتی که در چنین شرایطی ضدعفونی کننده های رایج قادر به ضدعفونی نخواهند بود .
3- کنترل رشد باکتری ها و نهایتا کاهش بار آلودگی سالن
4- جلوگیری از انتقال افقی بیماری ها و عوامل عفونی ناشی از آب آشامیدنی بین پرندگان
5-کاهش چربی های حفره بطنی (اسید سیتریک)
ميزان مصرف اسيدهاي تجاري موجود در گله هاي گوشتي:
2هفته اول پرورش به صورت دائمی و به نسبت 1 لیتر در 100 لیتر آب آشامیدنی مي باشد و از هفته سوم تا پایان دوره روزانه فقط 6 الی 8 ساعت با همان نسبت قبلی مخلوط مي گردد.

مزایای اسید های آلي نسبت به پرو بیوتیک ها:
1- پروبیوتیک ها موجودات زنده هستند و در شرایط نامطلوب (استرس) فعالیتشان کاهش می یابد، در صورتی که اسید های آلي در شرایط نامطلوب به فعالیتشان ادامه می دهند.
2- برخی پروبیوتیک ها به علت حساسیت به pHهای پایین برای رسیدن به بافت هدف، نیاز به حامل دارند در صورتی که اسید های آلي نیازی به حامل خاصی ندارند و به راحتی قابل مصرف اند.
3-عدم پایداری پروبیوتیک ها در مراحل فرآوري و ذخیره موادخوراکی.در هنگام پلت کردن و حضور برخی از مواد نگه دارنده، پروبیوتیک ها با تنش های مختلف شیمیایی، مکانیکی و گرمایی مواجه می شوند، بنابراین قابلیت زنده ماندن پروبیوتیک ها در این شرایط بسیار پایین می آید.در صورتی که این شرایط هیچ گونه اثری بر اسید های آلي ندارند.

منابع و مئاخذ
یوسفی، م. 1385 – 1387. بررسی تاثیر پروبیوتیک و اسیدهای آلی بر عملکرد و سلامت جوجه های گوشتی. پایان‌نامه‌ی پژوهشی.مقطع: کارشناسی ارشد . دانشگاه آزاد کشاورزی، واحد ساوه
كريم، گ. ۱۳۷۸ . آزمو نهاي ميكروبي مواد غذايي. انتشارات دانشگاه تهران
ماه آبادياني نداف، ج . ۱۳۸۱ . بررسي اثر افزودن سطوح مختلف اسيد سيتريك در آب آشاميدني بر روي شاخ ص هاي رشد وعملكرد جوجه هاي گوشتي. پايان نامه كارشناسي ارشد علوم دامي، دانشكده كشاورزي، دانشگاه فردوسي مشهد

Adams, C. 1999. Poultry and dietary acids. Feed Intern. 20: 14 -19.
Russell, J. B. and F. Diez-Gonzales. 1998. The effects of fermentation acids on bacterial growth. Adv. Microb. Physiol. 39: 205-234.
Dibner J.J., P. Butin. 2002 - Use of organic acids as a model to study the impact of gut microflora on nutrition and metabolism. J. Appl. Poultry Res. 11:453-463
Patanen K.H., Z. Mroz. 1999 – Organic acids for preservation. Disinfection, sterilization & preservation (S.S. Block editor) Lea Febiger, Philadelphia PA.
Brul S., P. Coote. 1999 – Preservative agents in foods, mode of action and microbial resistance mechnismes. Intl. J. Food Microbiology 50:1-17
M. Gunal, G. Yayli, O. Kaya, N. Karahan, and O. Sulak, “ The effects of antibiotic growth promoter, probiotic or organic acid supplementation on performance, intestinal microflora and tissue of broilers ,” International Journal of Poultry Science , vol. 5, no. 2, pp. 149–155
M. Alp, N. Kocabagli, R. Kahraman, and K. Bostan, “Effects of dietary

علي راغبيان - كارشناس ارشد فيزيولوژي
مجيد راغبيان - كارشناس ارشد تغذيه
امين حاجي محمدي - كارشناس ارشد تغذيه