كار پرورش طيور و مرغداري يك زنجيره توليدي وابسته از لاين، اجداد، مادر و جوجه گوشتي تشكيل شده است. در اين وابستگي توليد مرغ، تأثيرات ژنتيكي بهداشتي و متابوليكي از گله‌هاي قبل به گله‌هاي بعدي و در نهايت به جوجه يك روزه گوشتي منتقل مي‌‌شود. همانطور كه كليه همكاران و دست اندركاران و متخصصين پرورش طيور استحضار دارند و جزو اطلاعات اوليه دامپروري مي‌باشد، اثر ژنتيكي Genetic effects حدود 20% و اثرات محيطي و مديريتي Invironmental effects حدود 80% در كار توليد و پرورش مرغ و در نهايت توليد گوشت مرغ و راندمان كار توليد موثر مي‌باشند. در اين مقاله سعي شده است تأثيرات ژنتيكي و محيطي و نقش موثر توليدكنندگان جوجه يك روزه گوشتي بر عملكرد گله‌هاي گوشتي و راندمان نهائي آنها بررسي و توضيح داده شود.

1ـ اثرات ژنتيكي Genetic effects : طي حدود نيم قرن گذشته با كارهاي تحقيقاتي انجام شده و با استفاده از علم ژنتيك واصلاح نژاد در بخش طيور موفقيت‌هاي چشمگيري بدست آمده است كه قابليت توليد گوشت سفيد در زمان هاي تعيين شده ، با ضريب تبديل غذائي پائين و توليد بيشتر و با كيفيت بهتر در بخش‌هاي مختلف لاشه مرغ گوشتي قابل استحصال و دسترسي باشد. آميخته‌هاي (Breeds) بدست آمده از اين تلاش متخصصين علوم دامي و مهندسي ژنتيك عليرغم اينكه توليد و راندمان بسيار خوبي دارند ولي به دليل اينكه براي منظور توليد بهتر اصلاح نژاد شده‌اند به دليل از دست دادن ژن‌هاي غالب مقاومت در مقابل بيماري‌ها، نسبت به شرايط نامناسب و مديريت ضعيف پرورشي و بهداشتي حساس هستند و نياز به شرايط خاص نگهداري و پرورش دارند.

در صورتي كه شرايط بهداشتي ـ مديريتي و تغذيه‌اي در هر بخش زنجيره پرورش و توليد طيور ضعيف باشد به دليل اين عدم مقاومت و حساس بودن جوجه‌هاي گوشتي اصلاح شده ژنتيكي اين كاستي‌ها به راحتي از گله‌هاي مادر به گله گوشتي انتقال مي‌يابند و باعث بروز بيماري‌هاي قارچي و ميكروبي، ويروسي، متابوليكي و غيره مي‌گردد. براي مشخص‌تر شدن نقش مهم توليدكنندگان جوجه يك روزه در عملكرد گله‌هاي گوشتي به شرح موارد مديريتي در گله‌هاي مادر يا به عبارتي شرايط محيطي پرورش گله‌هاي مادر و تأثير آن در جوجه‌هاي گوشتي توليدي و در نهايت اثرات آن بر راندمان و عملكرد گله گوشتي بررسي مي‌گردد.

2ـ اثرات محيطي Invironmental effects و مديريتي در گله‌هاي مادر و بازتاب آن در عملكرد گله‌هاي گوشتي‌: تأثيرات مديريت : عمده تأثيرات مديريتي در گله‌هاي مادر به صورت بيماري‌هاي قارچي ـ ميكروبي ـ ويروسي و متابوليكي از گله‌هاي مادر و هچري (جوجه كشي) به جوجه‌هاي گوشتي انتقال ميابد كه اصطلاحاً به اين حالت بيماري‌هاي Eggborn اطلاق مي‌شود. كه عامل اصلي اين بيماري‌ها مديريت ضعيف در گله‌هاي مادر و همچنين به دليل قرار گرفتن فارم‌هاي مادر و كارخانجات جوجه كشي در محيط‌هاي آلوده ايجاد مي‌شود.

الف: بيماري‌هاي قارچي Fungi Disease :

آلودگي‌هاي قارچي از بستر و سالن‌هاي آلوده مرغداري، پوشال مرطوب و آلوده به اسپورهاي قارچ از طريق منافذ پوسته تخم مرغ پس از قرار گرفتن در دستگاه‌هاي جوجه كشي در صورت عدم ضدعفوني مناسب به كيسه هوائي منتقل و قارچ در داخل تخم مرغ رشد مي‌كند. جوجه‌هاي حاصل از اين تخم‌مرغ ها از ابتداي تفريغ در هچري آلودگي قارچي را با خود همراه دارند و به صورت Egg born (انتقال مستقيم از تخم مرغ) به جوجه‌هاي يك روزه منتقل مي‌شوند. خطرناكترين اين قارچ‌ها در جوجه‌كشي قارچ آسپرژيلوس فوميگاتوس (Aspergillus Fumigatus) مي‌باشد. كه در هفته اول در جوجه‌ها تا حدود صد درصد تلفات و عوارض بيماريزائي شديد ايجاد مي‌نمايد و گله‌هاي آلوده به اين بيماري عمدتاً حذف مي‌شوند و موجب خسارات جبران ناپذير در هفته اوّل زندگي جوجه‌ها مي‌باشد. البته در مواردي قارچ از بستر مرغداري هم قابل انتقال و بيماريزائي است كه اين امر توسط كارشناسان و متخصصين مرغداري كاملاً قابل شناسائي و تفريق است.

ب: بيماري‌هاي ميكروبي‌:

در صورت عدم بهداشت و كنترل بيماري‌هاي ميكروبي در گله‌هاي مادر عوامل باكتريائي بيماريزا به صورت مستقيم از گله‌هاي مادر به جوجه‌هاي يك روزه منتقل مي‌گردد كه مهمترين آنها سالمونلار پولوروم عامل اسهال سفيد در جوجه‌‌ها، ايشرشياكولي عامل بيماري كلي باسيلوز، مايكوپلاسما گالي سپتيكوم عامل بيماري مي‌آردي، مايكوپلاسما سينوويه عامل بيماري تورم مفاصل و لنگش و ساير ميكروب‌هاي بيماريزا هستند. اين عوامل بيماريزاي باكتريائي مثل كلي باسيلوز و سي آردي بيماري‌هاي كمپلكس سي آردي و كلي باسيلوز را ايجاد مي‌نمايد كه در مرغداري‌هاي گوشتي از حدود 25 روزگي عامل اصلي تلفات در گله‌هاي گوشتي است.

ج: بيماري‌هاي ويروسي :

آلودگي‌ها و درگيري‌هاي بيماريهاي ويروسي در گله‌هاي مادر، مثل آنفولانزا، نيوكامل ، برونشيت در زمان درگيري گله‌هاي مادر به گله‌هاي گوشتي و جوجه‌ها منتقل مي‌گردد. تأثير بعضي بيماري‌هاي ويروسي ايجاد شده در گله‌هاي مادر به صورت غيرمستقيم به دليل عوارض ايجاد شده در تخمدان‌ها و رحم مرغان مادر به جوجه‌ها انتقال يافته و موجب ايجاد بيماري‌هاي شبيه بيماري‌هاي متابوليكي ضعيف شدن جوجه‌ها و مشاهده لرزش در جوجه‌ها و همچنين تحليل رفتن عضلات (ديستروفي عضلاني) و عوارض مشابه مي‌شود. مهمترين اين عوامل بيماريزاي ويروسي در گله‌هاي مادر انسفالوميليت عفوني AE (لرزش همه گير) و سندروم كاهش تخم مرغ EDS در گله‌هاي مادر است كه تأثيرات و عوارض مخرب آن در راندمان و عملكرد گله‌هاي گوشتي مشاهده مي‌شود. البته با واكسيناسيون دقيق و برنامه‌ريزي شده در گله‌هاي مادر اين بيماريها كاملاً قابل پيشگيري است. در اين بخش بيماريها امنيت جوجه‌هاي گوشتي خريداري شده توسط مرغداران توسط آزمايشات سرمي تعيين و سطح ايمني در مقابل بيماري‌ها قابل اندازه‌گيري است و اطلاعات تيترهاي سرمي در واكسيناسيون گله‌هاي گوشتي و تصميم‌گيري صحيح و واكسيناسيون دقيق بسيار قابل استفاده است.

د: بيماري‌هاي متابوليكي :

در صورتي كه در گله‌هاي مادر از جيره‌هاي غذائي بالانس شده و مكمل‌هاي ويتامينه و معدني مرغوب و مناسب استفاده نشود، اثرات اين كمبود مواد آلي و معدني بر جوجه‌هاي حاصل از اين گله‌ها منتقل مي‌گردد. تأثير بيماري‌هاي متابوليكي مادري معمولاً با توليد جوجه‌هاي ضعيف قابل مشاهده است كه عليرغم مصرف مكمل و ويتامين محلول در آب در زمان پرورش در جوجه‌هاي گوشتي تأثيرات منفي آنها مرتفع نمي‌گردد. حاصل گله‌هاي با بيماري متابوليكي پرورش گله‌هاي غيريكنواخت، ضعيف و مستعد هرگونه بيماري است.

علاوه بر تأثيرات بيماري‌هاي گله‌هاي مادر كه به اختصار توضيح داده شد، عامل مهم ديگري كه در توليد جوجه يك روزه مرغوب موثر است كارخانه جوجه كشي مي‌باشد كه در اين مقاله با اصطلاح هچري از آن نام مي‌بريم و در مجموع پروسه تبديل تخم مرغ نطفه‌دار به جوجه يك روزه مي‌باشد. تأثيرات جوجه‌كشي (هچري) : عامل اصلي در هچري بهداشت و قرنطينه و بيوسكيوريتي (امنيت زيستي) مي‌باشد كه ضمن حفظ كيفيت تخم مرغ نطفه‌دار گله‌هاي مادر، سلامت تخم مرغ و تبديل شدن آن را به جوجه يك روزه تضمين مي‌نمايد و از ايجاد و انتقال بيماري‌هاي مربوطه به انكوباسيون تخم مرغ جلوگيري مي‌نمايد.

عوامل تكنيكي و فني ماشين هاي جوجه‌كشي از قبيل حرارت، رطوبت، تهويه و چرخش در طي مدت 21 روز زمان جوجه‌كشي بسيار مهم هستند و برآيند كنترل صحيح و دقيق اين عوامل منجر به توليد جوجه يك روزه مرغوب و درجه يك مي‌شود. هرگونه نقص در بهداشت، عوامل فني و تكنيكي در كارخانجات جوجه كشي سبب توليد جوجه بي‌كيفيت مي‌گردد كه پس از تحويل به واحدهاي مرغداري در زمان پرورش مشكلات زيادي ايجاد خواهد نمود.

با عنايت به عوامل بيماريزا، فنّي و تكنيكي در مزارع مرغ‌ مادر و پروسه جوجه كشي مي‌توان انتظار داشت كه در صورت رعايت كامل اين نكات در نتيجه جوجه يك روزه مرغوب توليد شود كه عاري از هرگونه بيماري قارچي، ميكروبي، ويروسي و متابوليكي باشد و همچنين تأثيرات منفي عوامل هچري در آنها مشاهده نشود. هرگونه اختلال در اين پروسه توليدي در عملكرد نهائي گله‌هاي گوشتي به تناسب و مستقيماً تأثير منفي يا مثبت خواهد داشت. نقش موثر توليدكنندگان جوجه يك روزه مرغوب در واحدهاي مرغداري گوشتي و عملكرد گله‌هاي پرورش يافته ديده مي‌شود و قابل اندازه‌گيري است.

در خاتمه با توجه به عوامل ذكر شده در زمينه توليد جوجه يك روزه مرغوب، به مرغداران محترم توصيه مي‌گردد جوجه يك روزه را با دقت و مطالعه انتخاب نمايند و از واحدهاي معتبر و با سابقه تهيه نمايند تا در كار پرورش دچار مشكلات احتمالي موجود در جوجه‌هاي يك روزه خريداري شده نشوند. ضمناً تحويل گرفتن جوجه مرغوب از محل كارخانه جوجه كشي توسط مرغدار يا نماينده وي و كنترل انتقال جوجه از هچري تا واحد مرغداري و پيشگيري از وارد شدن هرگونه استرس حمل و نقل كمك زيادي به موفقيت بيشتر گله‌هاي پرورشي مي‌نمايد، كه در نهايت سوددهي بهتر و بيشتر مرغداران محترم را تضمين مي‌نمايد.

مهندس مجتبي شكري هراتي‌
مدير فني ارشد پرورش طيور و كارخانجات جوجه كشي