بنام خدا کیفت آب و تاثیر آن در تولید طیور مهندس امیرعباس دارستانی کارشناس ارشد فیزیولوژی دام و طیور مقدمه : در حرارت معمولی (18 درجه سانتیگراد) مقدار آب مورد مصرف برای طیور در روز دو برابر غذای مصرفی است هرچه درجه حرارت افزایش می‏یابد. میزان آشامیدن آب افزایش یافته و در حرارت بالاتر از 30 تا 40 درجه به 3-4 برابر مقدار غذا می‏رسد. آب ماده ای مغذی و ضروری در تمام طول زندگی طیور است. افزایش کمی و کیفی گوشت و تخم‏مرغ ، دسترسی آسان طیور به آب گوارا، تازه و پاکیزه است. از این رو همیشه باید آب کافی باکیفیت مناسب در اختیار جوجه‏ها قرار داد. عدم دسترسی گله به آب حتی برای مدتی کوتاه سبب اختلال در رشد و تغذیه و ضریب تبدیل غذایی می¬گردد. آبی که در اختیار جوجه¬ها قرار می-گیرد باید دارای تمام خواص آب آشامیدنی استاندارد باشد و به میزان کافی و همیشگی در اختیار آنها قرار گیرد. آلودگی منابع آب زیرزمینی، تخلیه مخازن آب، شوری و سنگینی آب، موجب گردیده مرغداران آب مزارع خود را مورد آزمایش قرار دهند. بدین منظور کیفیت آب در طی سال مرتباً باید مورد آزمایش قرار گیرد و از نظر میزان سنگینی و مقدار املاح و همچنین آلودگی آن با عوامل میکروبی و بیماری¬زا مورد کنترل قرار گیرد. زیرا بسیاری از بیماری¬های انگلی و میکروبی به وسیله آب آلوده در گله اشاعه پیدا می¬کند. در آب¬و¬هوای گرم و در فصل تابستان توجه به مسئله آب کاملا مهم و حیاتی است زیرا یکی از راه¬های مبارزه با گرما در طیور آشامیدن آب کافی است و این امر به دستگاه تنظیم حرارت بدن کمک می¬کند تا حرارت بدن را ثابت نگاه دارد. خنک بودن آب در فصول گرم به این امر کمک شایانی می¬کند. از این رو در روزهای گرم تابستان باید از وسایل خنک کردن آب مانند یخ استفاده نمود. و این امر مانع از کاهش تولید، وزن و بهبود ضریب تبدیل غذایی در گله¬های طیور می-گردد. جدول 1- راهنمای کلی در مورد مصرف اب در جوجه های گوشتی سن جوجه های گوشتی(هفته) برای 1000 پرنده در روز گالن C°22 C° 32 تا 2 10 20 3 25 49 4 33 65 5 40 72 6 46 90 7 51 100 8 55 108 اگرچه آب ماده مغذی محسوب نمی شود ولی یک از ارکان حفظ حیات هر جاندار بوده و محیطی برای تمام فرایندهای بدن است و از مواد متشکله تمام سلول ها و بافت های حیوان می باشد. اگر حیوانی از آب محروم شود سریعتر از حیوانی که از تمام مواد غذائی دیگر محروم شده باشد می میرد. آب باعث محلول شدن مواد قابل هضم غذا و انتقال آن به نقاط مختلف بدن و دفع مواد زیان آور می شود. وجود آب برای حفظ تعادل مایعات بدن ، دفع مواد زاید ، حفظ تعادل صحیح یون ها ، کمک به هضم ، جذب و سوخت ‏ساز مواد غذایی ضروری است ، همچنین بسیاری از فعل و انفعالات شیمیائی که آنزیم ها در آنها دخالت می نمایند ( ئیدرولیز ) درمحیط مایع صورت می گیرند . آب موجود در بدن به قسمت های داخل سلولی و خارج سلولی تقسیم شده و آب داخل سلولی بزرگترین قسمت آن می باشد ، که حدود دو سوم آب بدن به شمار می رود. مایع خارج سلولی متشکل از آب اطراف سلول ها، و بافت پیوندی، آب در پلاسما و آب عبوری بین سلولی یا آب موجود در دستگاه گوارش می باشد. میزان آب موجود در بدن حیوانات بر اساس سن و نوع دام متفاوت بوده و وجود آن تا سطح معینی در بدن حیوان یک مسئله حیاتی است بطوریکه کاهش آب بدن به میزان 20 درصد کشنده است . حداقل 55 درصد وزن زنده مرغ و 65 درصد وزن تخم مرغ از آب تشکیل شده است ، همچنین 75 درصد وزن بره در بدو تولد ‏و 50 درصد وزن بره پرواری از آب تشکیل شده است. اما این مقدار دربدن یک حیوان بالغ وچاق به حدود 500‏گرم درکیلوگرم کاهش می یابد . آب موجود در بدن گاوهای شیری 56 تا 81 درصد وزن بدنشان را تشکیل میدهد و در شیر 78 درصد آب وجود دارد . میزان مصرف آب ب: مصرف آب در طیور طیور تقریبا به مقدار زیادی آب نیاز دارند. مقدار آبی که بوسیله مرغ مصرف می شود تابع عوامل متعددی می باشد که به موارد ذیل اشاره می شود : 1. مقدار خوراک مصرف شده ، 2. حرارت ورطوبت محیط ، 3. فعالیت مرغ ، 4. ماهیت خوراک مصرف شده ، مخصوصا آب ، نمک و پروتئین موجود در خوراک تحت شرایط معمولی از نظرحرارت و رطوبت ، مرغ تقریبا دو برابر خوراک مصرفی خود آب مصرف می کند . در شرایطی که هوا گرم باشد این مقدار ممکن است بدو برابرافزایش یابد . بطورمتوسط مقدارآ‏ب مصرف شده بوسیله مرغ معادل دو یا سه برابر مقدار خوراک مصرف شده است . توصیه می شود در طول دوره پرورش آب شیرین فراوان ، تمیز و خنک دردسترس مرغ باشد. اگر مرغ ها نتوانند تمام آب مورد احتیاج خود را بدست آورند ، آنها به همان نسبت خوراک کمتری مصرف می کنند لذا تامین آب به مقدارکافی برای ادامه مصرف خوراک‏ بطور طبیعی لازم می باشد ، نوسانات سرعت رشد غالبا می تواند نشانه ای از نوسانات خوراک مصرف شده بوده و به نوبه خود ، این نوسانات می تواند نشانه ای از عدم تامین مقدار آب مورد نیاز طیور باشد . پرریزی های جزئی در مرغ های تخمگذار غالبا ممکن است نشانه آن باشد که ‏مرغ ها در بعضی اوقات نتوانسته اند مقدار آب کافی مورد احتیاج خود را برای مدت چند روز و یا کمتر بدست آورند . میزان مصرف آب تحت تاثیر سن و نژاد جوجه، میزان رطئبت و دمای سالن، میزان رطوبت، ترکیب و نوع جیره، میزان انرژی و پروتئین در جیره، درجه سلامتی و .... طیور دارد. به همین علت بیان یک رقم ثابت برای این مورد امکان پذیر نمی¬باشد. اما به طور کلی میتوان گفت که مقدار آب مصرفی تقریبا 1.6 تا ۲ برابر خوراک مصرفی است. پژوهش ها نشان میدهد که با افزایش دمای محیط از ۲۰ به ۳۲ درجه سانتی گراد ، مقدار آب مصرفی طیور افزایش می یابد به طوریکه با افزایش هر یک درجه دمای محیط پرندگان ۶ درصد بر مقدار آب مصرفی خود می افزایند . و این درحالی است که وقتی دمای سالن از ۳۲ به ۳۸ درجه سانتی گراد افزایش پیدا میکند در آن صورت پرندگان به ازای هر درجه افزایش دمای محیط، ۵ درصد بر مقدار آب مصرفی خود می افزایند همچنین باید به این نکته توجه کنیم که به ازای هر ۱ درجه افزایش دمای محیط پرندگان ۱٫۲۳ درصد از خوراک مصرفی خود را کاهش میدهند. جدول 2 - نسبت آب مصرفی به ازای خورا ک مصرفی در دماهای مختلف ردیف دما بر حسب سانتی گراد نسبت آب به خوراک 1 4 1.7 : 1 2 20 2 :1 3 26 2.5 :1 4 37 5 :1 کیفیت آب متاسفانه اهمیت کیفی آب در پرورش طیور کمتر مورد توجه واقع شده است. تامین آب کافی ، تمیز و مناسب ضامن دسترسی مرغدار به ضریب تبدیل مناسب و بازده مطلوب می باشد. علاوه بر این کیفیت آب مصرفی و سالم بودن آب آشامیدنی طیور برای مصرف کننده نهایی نیز دارای اهمیت است چرا که مصرف آب تمیز منجر به کاهش ریسک و خطر ابتلای طیور به بیماری ها و در نتیجه کاهش مصرف آنتی بیوتیک در گله های طیور می باشد و همانطور که میدانید امروزه جوامع پیشرفته بشری تمایل زیادی به کاهش بقایای آنتی بیوتیک و همچنین کاهش خطر مقاومت باکتری ها به آنتی بیوتیک دارند. از سوی دیگر عوامل زیادی در بهبود ضریب تبدیل خوراک و و افزایش راندمان پرندگان ایفا میکنند که از ان جمله میتوان به مدیریت سالن ، مدیریت تغذیه ، تجهیزات موجود در سالن اشاره کرد اما کیفیت آب مصرفی طیور یکی از مهمترین عوامل و نقطه بحرانی تاثیر گذار بر بازده طیور می باشد که متاسفانه مورد غفلت و بی توجهی قرار گرفته است . در حالت ایده آل نباید باکتری در آب وجود داشته باشد، حضور باکتری در آب نشان دهنده آلوده شدن آب با مواد و ترکیبات آلی می باشد . حضور باکتری های کلی فورمی در آب نشان دهنده این است که آب مصرفی با مدفوع حیوانات یا انسان برخورد داشته است اگر تعداد میکروارگانیسم های موجود در آب خیلی بالا باشد میتواند نشان دهنده آلوده شدن منبع آب باشد. آب پرندگان باید فاقد کلی فرم های مدفوع یا مقاوم به درجه حرارت و همچنین استرپتوکوکوس های مدفوعی باشد. تمامی این موارد را میتوان با کشت میکروبی آب مشخص و مورد آنالیز قرار داد. آب یک موضوع مهم در تولید و سلامت دام ها است. پنج معیار در سنجش کیفیت آب ، هم در انسان هم در حیوان مورد توجه قرار دارند : 1. خواص ارگانولپتیک (بو و طعم)، 2. خواص فیزیکی شیمیایی (pH ، مواد جامد محلول، اکسیژن محلول و سختی)، 3. وجود ترکیبات سمی (فلزات سنگین، مواد معدنی سمی، فسفات های آلی و هیدروکربن ها ). 4. وجود ‏املاح یا ترکیبات اضافی (نیترات ها ، سدیم، سولفات ها، آهن) 5. وجود باکتری ها قابلیت دسترسی و کیفیت آب برای سلامت و توان تولیدی حیوان بسیار مهم است که بر اساس عواملی از جمله pH ، طعم و بو ، وجود املاح یا ترکیبات سمی سنجیده شده و هر یک به نوبه خود در میزان مصرف و جذب و دفع آب در بدن حیوان و رشد و تولید آن تاثیر گذار هستند . در مصرف آب بایستی وجود بعضی از آلودگی ها نظیر نیترات ، کلرور سدیم و سولفات ها ، املاح کلسیم و منیزیم و همچنین عوامل میکروبی و بیماریزا را جدی گرفته و سعی نمود آبی سالم با دمای مناسب و قابل قبول را در اختیار حیوان قرار داد. اکثر آلودگی های آب، یک اثر ناشناخته و نامحسوس روی توان تولیدی حیوان دارد ، مخصوصا در صورتیکه میزان آلودگی آب در غلظت های پائین باشد و به مدت طولانی مورد مصرف دام قرار گیرد در سلامت و تولید دام و طیور کاملا تاثیر گذار است. آب با املاح بالا مي تواند موجب مرگ و مير دام ها شود. تاثيرات TDS بالا به طور معمول موجب برهم خوردن تعادل آب مي‏شود و كمتر به اثر يون بخصوص ارتباط دارد، البته برخي از يون ها مي توانند مشكلات خاصي را به وجود آورند. مواد محلول در آب ممکن است علاوه بر مضر بودنشان ، موجب تغیر فرمول غذائی یا جیره مصرفی شوند و یا ممکن است آب را غیر قابل مصرف سازند . در جدول 3- كيفيت آب آشاميدني دام ها بر اساس ميزان كل مواد جامد محلول و تاثيرات ناشي از آن TDS ( ppm ) کیفیت آب تذکر دام غیر آبستن ( گاو ، اسب ، گوسفند و...) دام آبستن و شیرده و جوان طیور کمتر از 1000 - عالی عالی عالی 3000 - 1000 * رضایت بخش قابل استفاده قابل استفاده 5000 - 3000 ** رضایت بخش نامطلوب نامطلوب 7000 - 5000 - بی خطر خطر ناک خطر ناک 10000 - 7000 - با احتیاط مصرف شود خطر ناک خطر ناک بیشتر از 10000 - خطر ناک خطر ناک خطر ناک * در دام¬هایی که عادت به آشامیدن چنین آب¬هایی ندارند ممکن است موجب اسهال موقتی و خفیف و در طیور سبب فضولات آبکی . **ممکن است باعث بروز اسهال موقتی شده یا دام¬های که عادت به آشامیدن چنین آب¬های ندارند ابتدا آز آشامیدن آنها امتناع ورزند. اغلب در طیور باعث فضولات آبکی شده، میزان مرگ و میر را بالا برده و از رشد پرنده، مخصوصا بوقلمون‏ها خواهد کاست. دمای آب : در روزهای ابتدایی عمر جوجه ها بهتر است که دمای آب مصرفی جوجه ها دمایی برابر با دمای سالن پرورش را داشته باشد. دمای پایین آب در این روزها میتواند منجر به تنش سرمایی در جوجه ها شود . آب با دمای کمتر از ۵ درجه سانتی گراد در تمامی سنین برای پرنده ها سرد می باشد و به کاهش دریافت آب توسط حیوان منجر می شود. پس از روز روزهای نخست عمر جوجه ها ، آب آشامیدنی طیور بایستی خنک ( در حدود ۱۵ درجه سانتی گراد) باشد . پیشنهاد شده است که دمای آب در طول مدت استرس گرمایی ۲۰ دجه سانتی گراد باشد . طبق گزارش جوجه های گوشتی که تحت استرس گرمایی قرار دارند اگر به مقدار ۳۰ میلی لیتر بر هر کیلوگرم وزن زنده آب با دمای ۴۱ درجه سانتی گراد بنوشند دمای بدن آنها تغییری نمیکند . ولی زمانی که آب با دمای ۱۲٫۷ درجه سانتی گراد بنوشند ، دمای بدن انها ۱ درجه سانتی گراد کاهش می یابد. نکته مهم آن است که طیور عمدتا از نوشیدن آب با دمای گرم تر از ۴۴ درجه سانتی گراد امتناع می رزند. pH، سختی آب و مقدار کل مواد جامد محلول در آب یا همان TDS میتواند بر الگوی مصرف آب پرنده ها و در نتیجه مقدار خوراک مصرفی آنها و در نهایت ضریب تبدیل خوراک تاثیرگذار باشد. باید بدانیم که اسیدیته یا pH مایعات بدن در حالت طبیعی حدود ۷ قرار دارد. جهت حفظ این pH نیز بهتر است که آب مصرفی طیور نیز از چنین ویژگی برخوردار باشد . آب با pH هفت خنثی در نظر گرفته می شود و این در حالی است که آب با pH بالاتر از هفت ، قلیایی خوانده میشود. دریافت آب با pH اسیدی یا قلیایی میتواند فشار دو چندانی را جهت حفظ pH مایعات بدن به پرنده تحمیل کند. مقدار pH آب می تواند اثر بخشی و یا حلالیت برخی از داروها را تحت تاثیر قرار بدهد . عملکرد داروهایی مانند تتراسایکلین ها و سولفانامیدها به ترتیب در آب های قلیایی و اسیدی تحت تاثیر قرار میگیرد. از سوی دیگر آب با pH پایین (متمایل به اسید) برای طیور خوش طعم نبوده و آب قلیایی میتواند منجر به انسداد سیستم لوله کشی و آب مرغداری شود که این امر به دلیل حضور زیاد املاح کلسیم و منیزیوم می باشد. نکته مهم آن است که اگر pH آب مصرفی طیور خارج از دامنه نرمال باشد در آن صورت بازده و راندمان طیور کاهش پیدا خواهد کرد. pH آب طیور بهتر است بین ۶٫۵ تا ۷٫۸ باشد. آب هایی که pH آنها از ۶٫۵ کمتر می باشد باعث خردگی لوله های آب رسانی می شود و همچنین میتواند منجر به بروز ناهنجاری های استخوانی نظیر نکروز سر استخوان ران گردد . به طور معمول درجه سختی آب برای طیور ضرری ندارد اما به طور کلی باعث رسوب در سیستم آب رسانی میشود. سطوح بالای TDS باعث ایجاد مشکلات و آسیب های زیادی در طیور می شود . علاوه بر موضوع TDS ، بسیاری از چاه های آب دارای سطح آهن زیادی هستند که میتواند منجر به رشد باکتری های آهن دوست شود. باکتری های آهن دوست به ان دسته از باکتری ها اشاره دارد که انرژی مورد نیاز خود را از اکسیداسیون یون فروس Ferrous تامین می کنند. آب هایی که کل مواد جامد محلول (TDS) در انها بالاتر از ppm ۳۰۰۰ باشد به هیچ عنوان برای پرورش پرندگان مناسب نمی باشد اما باید بدانیم که چنانچه کل مواد جامد محلول در آب از ppm 1000 تجاوز نماید باعث ایجاد اسهال ملایم در پرنده ها شده و میتواند منجر به بروز بستر مرطوب در سالن شود. جدول 4 - استاندارهای کیفی آب عامل مورد بررسی سطح میانگین در نظر گرفته شده حداکثر سطح قابل قبول pH 6.5 - 7.8 5 - 8 آهن 0.2 میلی گرم در لیتر 0.3 میلی گرم در لیتر تعداد کل باکتری ها 0 1000 CFU/ml تعداد کل کلی فرم ها 0 50 CFU/ml تعداد کل کلی فرم های مدفوعی 0 0 روی - 1.5 میلی گرم در لیتر سدیم 50 میلی گرم در لیتر 150 میلی گرم در لیتر سرب 0 میلی گرم در لیتر 0.05 میلی گرم در لیتر سولفات 15 الی 40 میلی گرم در لیتر 200 میلی گرم در لیتر مس 0.002 میلی گرم در لیتر 0.6 میلی گرم در لیتر منگنز 0.01 میلی گرم در لیتر 0.05 میلی گرم در لیتر منیزیوم 14 میلی گرم در لیتر 125 میلی گرم در لیتر نیترات 1-5 میلی گرم در لیتر 25 میلی گرم در لیتر کلراید 50 میلی گرم در لیتر 150 میلی گرم در لیتر کلسیم 60 میلی گرم در لیتر - لازم به توضیح است که نمک های کربناتی و بی کربناتی باعث ایجاد سختی موقت شده و نمک های سولفات ها، نیترات ها و کلرید ها باعث ایجاد سختی دائمی می شوند. سختی موقت آب را میتوان با جوشاندن کاهش داد . جرمی که در هنگام جوشاندن آب در دیواره های داخلی کتری با ظرف رسوب میکند ، مثالی از سختی موقت آب می باشد که با عمل جوشیدن از بین می رود. با توجه به توضیحات فوق ممکن است که تفریق و تمایز قرار دادن بین وازه های TDS ، سختی موقت و سختی دایمی اندکی گیچ کننده باشد. بنابراین لطفا به توضیحات سطور زیر دقت فرمایید. برای بهتر به خاطر سپردن این موضوع بهتر است که به حرف T در عبارت TDS توجه کنید !! حرف T مخفف توتال یا کل می باشد . به عبارت بهتر کل مواد جامد محلول در آب شامل نمک های معدنی (عمدتا نمک های کلسیم ، منیزیم، پتاسیم ، سدیم ، بی کربنات ها ف کلراید ها و سولفات ها ) و مقدار اندکی از مواد آلی موجود در آب می باشد و این در حالی است که سختی دائم به نمک های غیر از کربنات موجود در آب گفته می شود. بنابراین TDS هم به موادی که تولید سختی دائم و هم به موادی که سختی موقت می کنند و هم دیگر مواد آلی یا هر نوع ناخالصی حل شده در آب را شامل می شود. باکتری های کلی فرمی کلی فرم ها گروهی از باسیل¬ های گرم منفی، بدون اسپور، هوازی و بی¬هوازی اختیاری هستند که ساکن روده بزرگ انسان و حیوانات خونگرم بوده و قادر به تخمیر قند لاکتوز و تولید اسید و گاز در دمای ۳۵ تا ۳۷ درجه سانتی¬گراد می¬باشند. ۴ جنس باکتریایی از خانواده آنتروباکتریاسه که شامل اشریشیا کولی، کلبسیلا، آنتروباکتر و سیتروباکتر می باشند، تحت عنوان کلی فرم ها نامیده می شوند. تعادل آب در طیور تأمین آب مورد نیاز پرندگان 1. آب آشامیدنی قسمت عمده‌ي آب مورد نیاز پرندگان از طریق آشامیدن تأمین می‌گردد. همانطور که گفته شد در انواع پرندگان مصرف آب آشامیدنی با بالا رفتن سن افزایش یافته ولی مصرف آن به ازای هر واحد وزن کاهش می‌یابد. به عنوان مثال در پولت‌ها مصرف آب از 45/0 لیتر به ازای هر گرم وزن بدن در هفته اول به 13/0 لیتر در هفته 16 می‌رسد. آب مصرفی جوجه‌های گوشتی را تا 21 روزگی می‌توان با فرمول زیر بر حسب میلی لیتر محاسبه کرد . 73/9 + (سن به روز × 142 /6) به عنوان مثال مصرف آب پرنده‌ای با سن 18 روز در حدود 120 میلی‌لیتر در روز خواهد بود. از آنجا که مصرف آب رابطه نزدیکی با مقدار مصرف خوراک دارد بنابراین تفییرات مقدار خوراک به طور مستقیم بر مصرف آب نیز تأثیرگذار خواهد بود. حالت فیزیکی خوراک در پرندگان تأثیر چندانی در مصرف آب نداشته ولی وجود برخی از مواد موجود در دان مثل ملاس و نمک به عنوان محرک های مصرف آب شناخته شده اند. اختلاف در دمای محیطی به طور معنی داری سبب تغییر مقدار مصرف آب می‏گردد به‏طوریکه پرنده¬های تخم¬گذار در دمای 31 درجه در مقایسه با دمای 15 درجه، 2 برابر آب بیشتری مصرف می¬کنند. بنابراین برعکس خوراک که مصرف آن با افزایش دمای محیط در پرندگان کاهش می‌یابد مصرف آب با افزایش دما، افزایش خواهد یافت. در رابطه با مصرف آب و دمای محیط 3 فرضیه وجود دارد: ♦ تحریک مصرف آب در دمای محیطی بالا به دلیل خشکی رسپتورهای دهان و حلق. ♦ کم آبی بدن. ♦ تغییر در دمای مغز. در شرایط دمایی سرد مصرف آب کم شده و پرندگان از آب تا حدود صفر درجه نیز می‌توانند استفاده کنند. در شرایط صنعتی به سختی می توان مصرف آب را در یک گروه مشخص از پرنده های سالن اندازه گرفت، اگرچه به تازگی برای اندازه گیری مقدار آب و خوراک مصرفی در گله های بزرگ، سیستم کامپیوتری طراحی شده است. 2.آب موجود در خوراک بیشتر موادی که در جیره پرندگان استفاده می‌شوند دارای 5 تا 15درصد آب (رطوبت) می‌باشند و مقدار آن در دان آماده به حدود 10 درصد می‌رسد. 3.آب متابولیکی به آبی که به عنوان محصول ثانویه و از متابولیزم مواد مختلف در بدن تولید می‌شود آب متابولیکی گفته می‌شود. از اکسیداسیون یک گرم از چربی ها، کربوهیدرات ها و پروتئین ها به ترتیب 18/1 ، 6/0 و 5/0 گرم آب تولید می شود. مقدار آب متابولیکی تولیدی را با استفاده از انرژی در یافتی پرندگان تخمین زد طوریکه به ازای هر کیلو کالری انرژی دریافتی، 135/0 گرم آب متابولیکی تولید خواهد شد. بنابراین پرنده‌هایی که روزانه 300 کیلو کالری انرژی قابل متابولیسم دریافت می‌کنند 40 گرم آب متابولیکی تولید و به مجموع آب موجود در بدن اضافه می‌کنند که حدود 15 درصد آب مصرفی روزانه را شامل می‌گردد. برخی از انواع پرنده های با وزن کمتر از 50 گرم و با متابولیسم بالا می توانند روزهای متوالی بدون آب و فقط با مصرف دانه های خشک زنده بمانند. متابولیزم آب در پرندگان آب حدود 70 درصد از وزن بدن را تشکیل می‌دهد. از این مقدار تقریباً 70 درصد آب درون سلولی و 30 درصد آن آب برون سلولی است. 30 درصد آب برون سلولی به صورت 75 درصد بین بافتی و 25 درصد موجود در پلاسما تقسیم شده است. تعادل آب و متابولیزم آن به حفظ تعادل دینامیکی بین این مقادیر بستگی دارد. برای حفظ این تعادل، شناسایی راه‌های مختلف ورود و خروج آب بدن و اینکه این فعالیت‌ها چگونه و به چه روش‌هایی بر وقوع این عدم تعادل در پرندگان اثر می‌گذارند، لازم می‌باشد. افزایش مصرف آب در پرندگان افزایش مقدار مصرف آب در پرندگان ناشی از عوامل متعدد استرس‌زا بوده اما از دست رفتن آب بدن (دهیدراتاسیون) اغلب به دلیل بروز مشکلات مکانیکی در سیستم آبخوری و یا فراهم نبودن آب مصرفی کافی اتفاق می افتد. پرنده ها عموماً قادرند مکانیزم مصرف و دفع آب را به منظور حفظ تعادل فیزیولوژیکی تنظیم کنند که این عمل در زمان وجود نقص مدیریتی در تأمین آب آشامیدنی، اهمیت بیشتری پیدا می کند. بزرگترین مشکل ناشی از عدم تعادل آب در سالن های مجهز و با امکانات مدرن، ایجاد بستر مرطوب است که اغلب نیز در سالن های تخمگذار اتفاق می افتد. افزایش مصرف آب به هر دلیلی که اتفاق افتاده باشد، باعث افزایش رطوبت بستر شده و مشکلاتی در رابطه با مدیریت بستر، کنترل بو و حشرات، تولید تخم‌مرغ‌های کثیف و افزایش رطوبت مواد خوراکی موجود در اتاق سرویس را سبب می‌گردد. مدفوع گله های تخمگذار دارای 80 درصد رطوبت می باشدمعهذا، تغییرات ناچیز در مقدار آب آن می توند تأثیر زیادی در حالت فیزیکی، قوام و ویژگی های آن نیز بگذارد. دمای محیط، ترکیب جیره، روش خوراک‌دهی و طراحی آبخوری‌ها از عوامل عمده در تغییر مقدار مصرف آب پرندگان می‌باشند. با توجه به مصرف واکسن و برخی داروها از طریق آب در گله‌های پرندگان، داشتن اطلاعات در رابطه با مقدار مصرف آب گله در شرایط مختلف، مهم و ضروری است. دفع آب در پرندگان 1.دفع از طریق مدفوع مقدار آب موجود در مدفوع و ادرار به میزان آب مصرفی بستگی دارد. مدفوع جوجه‌های گوشتی حدود 60 تا 70 درصد و مدفوع مرغ‌های تخمگذار 80 درصد رطوبت دارد. مرغ‌های تخمگذار به ازای هر کیلو وزن بدن روزانه به طور متوسط 12 میلی‌لیتر ادرار دفع می‌کنند. از آنجا که این مقدار پس از خارج کردن میزراه از بدن به 2 برابر می رسد لذا می توان نتیجه گرفت که بیشترین بازجذب آب در روده بزرگ صورت می‌گیرد. تغییرات دمای محیط سبب تغییر در مقدار ادرار دفع شده می‌شود. جوجه‌های گوشتی در دمای 35 درجه در مقایسه با دمای 24 درجه، در حدود 133 درصد افزایش دفع آب داشتند، در‌حالیکه افزایش مصرف آب در این دما فقط 78 درصد بود. علت افزایش دفع آب، ناشی از دفع بیشتر ادرار با فشار اسمزی کم میگیرد. 2.دفع از طریق تبخیر تبخیر یکی از روش‌های فیزیکی است که پرندگان برای کنترل دمای بدن استفاده می‌کنند. برای تبخیر یک گرم آب 575 کالری حرارت لازم است. دفع حرارت از طریق تبخیر، از سطح بدن و دستگاه تنفس صورت می‌گیرد. پرندگان غدد عرق ندارند و لذا تبخیر از طریق پوست محدود می‌باشد. در تبخیر تنفسی، دفع آب از طریق لایه مرطوب سطحی دستگاه تنفس و با خارج کردن هوایی که در دمای بدن از رطوبت اشباع شده است انجام می‌شود و میزان تبخیر با میزان تنفس متناسب است. در دمای 10 درجه ساسیوس سالن، گرمایی که از طریق تبخیر از بدن دفع می شود 12 درصد از کل گرمای دفع شده از بدن را شامل می شود اما در دمای 26 تا 35 درجه به طور چشمگیری افزایش می یابد و 50 درصد کاهش حرارت بدن را انجام می دهد. وجود رطوبت بالا در محیط، میزان دفع حرارت از طریق پوست و شش ها را کم می‌کند. جدول 1 کاهش تبخیر آب در سنین مختلف در جوجه های گوشتی و کاهش تقریبی مقدار آب مصرفی را نشان میدهد. با توجه به افزایش نسبت از دست دادن حرارت به آب، دهنک زدن می تواند به تسریع مشکلات متابولیکی و عدم تعادل الکترولیت ها منجر شود. جدول 5- تعادل آب در جوجه های گوشتی سن (هفته) دمای¬محیط (°C) روش¬های دریافت آب (گرم در روز) واحد : گرم در روز آشامیدنی خوراک متابولیکی آب مصرف شده برای رشد آب مدفوع آب تبخیر شده 1 31 11 1 3 5 4 6 2 25 15 2 5 9 6 7 3 25 35 3 7 15 12 18 4 23 60 5 12 18 16 43 5 22 90 8 16 22 20 72 6 20 120 10 20 26 24 100 7 20 150 12 25 30 28 129 8 20 180 14 30 30 32 162 تعادل نرمال آب در شرایط فیزیولوژیکی نرمال، پرندگان با کنترل مقدار مصرف و دفع آب، تعادل آب بدن را حفظ می‌کنند. آب بدن پرندگان جوانتر به دلیل تجمع آب در بافت‌های در حال رشد دارای تعادل مثبت بوده و نسبت درصد آب در بدن آنها بیشتر از پرندگان مسن می‌باشد طوریکه مقدار آب بدن برای مرغ‌های 7 ساله و پولت‌های 5 ماهه به ترتیب 57 و 76 درصد گزارش شده است که این اختلاف احتمالاً مربوط به افزایش نسبت بافت هایی مثل کلاژن و استخوان می باشد که فشار اسمزی پایین تری دارند. مقدار آب برون و درون سلولی با افزایش سن کاهش می‌یابد که با توجه به موارد اشاره شده و با حفظ تعادل بین مقادیر آب برون و درون سلولی و پلاسما، تعادل آب برقرار می شود. اگرچه مقدار کل آب بدن تقریباً ثابت است ولی آب موجود در قسمت های مختلف دایماً در حال مبادله می باشد. غلظت آب در این بخش ها وابسته به فعالیت اسمزی الکترولیت ها است و وقتی تعادل اسمزی در یکی از این بخش ها به هم بخورد برای رفع این مشکل مقداری آب بین دو بخش مبادله خواهد شد. تغییر در اسملاریته معمولاً به دلیل از دست رفتن آب بدن یا الکترولیت ها اتفاق می افتد. زمانی که فشار هیدرواستاتیکی در رگ بالاتر از فشار اسمزی مایع برون سلولی باشد مایعات از مویرگ به مایه برون سلولی جریان می یابند. طبق نظر محققان، انتقال آب یا مایعات بین دو بخش برون و درون سلولی به دلیل تغییر در غلظت ترکیبات رگ صورت می گیرد. با کاهش مایع برون سلولی، تغییر چندانی در کاهش مایع درون سلولی صورت نمی گیرد، زیرا ترکیب یونی آن برخلاف اینکه حجم آن کاهش یافته است بدون تغییر باقی می ماند. طبق نظر Chapman و همکاران نیمه عمر آب در بدن پرندگان تخمگذار، پرندگان غیرتخمگذار و خروس ها به ترتیب 5/3 ، 5 و 7 روز است. این عامل جدای از تولید تخم مرغ، بر میزان گردش آب در مرغ ها تأثیر می گذارد. در پرندگان تخمگذار، سرعت جریان آب بیشتر از پرندگان غیر‌تخمگذار می‌باشد که این امر می‌تواند ناشی از افزایش ذخیره متابولیت‌های محلول برای تولید تخم‌مرغ باشد. بالا بودن سرعت جریان آب در پرندگان تخمگذار را در عمل می‌توان با مصرف آب بیشتر نسبت به پرندگان غیرتخمگذار و یا خروس‌های هم‌وزن آنها مشاهده کرد. عدم تعادل آب 1.دهیدراتاسیون با کاهش مصرف آب یا دفع زیاد آن، بدن دچار کم آبی می‌شود (دهیدراتاسیون). افزایش مصرف آب سبب دفع بیشتر آن نیز می‌شود. امری که در مرغداریهای صنعتی می تواند بیشتر اتفاق افتاده و اسهال را به دنبال داشته باشد، ولی حتی با بروز اسهال چون مصرف آب افزایش می‌یابد بنابراین مرغ معمولاً دچار کم آبی نمی شود. به عبارت دیگر با وجود امکان دسترسی به آب آشامیدنی به صورت آزاد در مرغداریها، کم آبی به ندرت اتفاق می‌افتد. تأثیر منفی محرومیت کلی یا جزئی آب آشامیدنی برای پرندگان به خوبی مشخص شده است. در یک آزمایش ، مصرف آب جوجه‌هایی که سه وعدۀ نیم ساعته در طول روز به آب دسترسی داشتند به اندازه گروهی بود که آزادانه به آب دسترسی داشتند اما رشد آنها 10 درصد کاهش را نشان داد که این اختلاف در رشد ناشی از کاهش مصرف خوراک بود. 10 درصد محرومیت آب روی عملکرد جوجه های گوشتی تأثیری ندارد اما 20 تا 50 درصد محرومیت، سبب کاهش شدید مصرف غذا و کاهش وزن خواهد شد. در پرنده‌های با سن 8 ، 12 و 18 هفته، محققان با توجه به میزان محرومیت آبی، 45 درصد کاهش رشد را از زمان شروع پرورش تا کشتار گزارش کردند. با 48 تا 72 ساعت محرومیت از آب در پرنده‌های تخمگذار، کاهش تولید تخم‌مرغ تا 65 درصد به مدت 2 هفته مشاهده شد. در شرایط محرومیت کامل از آب، پرندگان تخمگذار تا 8 روز و پرندگان غیر تخمگذرا تا 15 روز زنده می‌مانند. .مرگ زود هنگام در پرندگان تخمگذار ناشی از مسمومیت می‌باشد. تولید در مرغان تخمگذار بعد از 45 ساعت محرومیت از اب کاهش یافته و به استثنای تعداد معدودی، در بقیه به حد صفر رسید. با دسترسی مجدد به آب، اغلب پرنده‌ها در طی 28 روز تولید خود را از سر گرفته و به سطح تولید نرمال خود برگشتند که با بهبود کیفیت پوسته نیز همراه بود. پولت های بوقلمون به کم آبی بدن حساس تر هستند و دسترسی دوباره به آب با بروز تلفات تؤام می باشد. پولت های دهیدراته شده در مدت 11 تا 13 روز بعد از مصرف آب 83 درصد تلفات داشتند و در اغلب موارد، مرگ در مدت 30 دقیقه بعد از دسترسی به آب اتفاق افتاد. در آزمایشی برای بررسی نتایج محرومیت آبی، پولت ها در 18 روزگی تلفات کمتری نشان دادند که در مدت 2 تا 34 ساعت اتفاق افتاد و پرندگان مسن تر تلفاتی نداشتند. زمانی که آب در اختیار آنها قرار گرفت دمای بدن کاهش یافته و در طول ساعت بعد افزایش یافت و در 12 ساعت بعد به حد نرمال رسید و پرندگان در 30 دقیقه اول به علت نوشیدن آب زیاد، اسید اوریک زیادی دفع کردند. بنابر نظر برخی محققان تلفات به دلیل نوعی مسمومیت آبی است که در نتیجه رقیق شدن الکترولیت ها و تغییرات درون سلولی به وقوع می پیوندد. به علت کم آبی بدن در پرنده، آب در هر سه قسمت مایع درون و برون سلولی و پلاسما کاهش می‌یابد. با توجه به شدت کمبود آب، افزایش دمای بدن و اسیدوز متابولیکی رخ می‌دهد و متعاقباً منجر به مرگ می‌شود. بروز مشکلات در فعالیت قلب، کاهش جریان آب بدن، مسمومیت، صدمه به سیستم عصبی و قلبی در نتیجۀ افزایش پتاسیم خون، از عوارض ناشی از کم آبی ( دهیدراتاسیون ) می‌باشند. 2.دمای آب در دمای محیطی بالا، پرنده‌ها برای خنک کردن بدن از طریق تبخیر، آب بیشتری می‌نوشند. افزایش دمای آب آشامیدنی احتمالاً منجر به کم‌شدن مصرف خواهد شد. گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد پرنده‌ها قادرند اختلاف دمای آب تا 2 درجه را تشخیص دهند. در دماهای محیطی بیش از 28 درجه سلسیوس چون پرنده‌ها به نسبت نیازهای متابولیکی خود آب کافی مصرف نمی‌کنند لذا منجر به کاهش رشد یا كاهش تولید تخم‌مرغ می‌شود. پرنده‌ها در شرایط آب و هوایی سرد، آبی را که نزدیک به دمای بدن باشد و در هوای گرم، آب خنک را بهتر مصرف می‌کنند. تحریک به مصرف آب در این دماها مصرف غذا را هم بیشتر می‌کند. مصرف آب خنک ممکن است نیاز به انرژی را افزایش دهد زیرا دمای این آب باید به دمای بدن برسد و سپس مورد استفاده پرنده قرار گیرد. تحقیقات نشان داده که گاوهای گوشتی در دمای محیطی بالا(30 درجه) و با آشامیدن آب 19 درجه در مقایسه با آب 30 درجه، غذای بیشتری مصرف کردند و افزایش وزن بهتری داشتند. میزان تنفس پرندگان در دمای بالای محیطی را ممکن است بتوان با استفاده از آب خنک کاهش داد، روشی که شاید بتوان از این طریق کیفیت پوسته را نیز بهبود بخشید. تحقیقات نشان داده است كه در دمای محیطی 32 درجه مصرف غذا و تولید تخم‌مرغ پرندگان با مصرف آب 4 درجه به جای 32 درجه افزایش می‌یابد. همینطور اگر آب مصرفی مرغ‌‌های تخمگذار را تنها 5 درجه خنک‌تر كنیم قادرند تولید را در سطح بالاتری حفظ کنند و خوراک بیشتری مصرف کنند( جدول 2). جدول 6 - دمای آب و تولید تخم مرغ ردیف سن (هفته) دمای¬محیط °C 32 آب °C 32 آب °C 32 1 25 64 درصد 74 درصد 2 27 77 درصد 86 درصد 3 29 88 درصد 93 درصد ---- مصرف خوراک 83 گرم در روز 90 گرم در روز مشکلات بستر مرطوب اغلب تولید ‌کنندگان صنعت طیور با مشکل بستر مرطوب مواجه شده‌اند. این مشکل بیشتر در گله‌های تخمگذار پر تولید که گردش آب بدن آنها نیز بیشتر است اتفاق می‌افتد. رطوبت زیاد بستر تعداد تخم مرغ های کثیف را افزایش می دهد ولی عملکرد و سلامتی طیور کمتر تحت تأثیر مستقیم آن قرار می گیرد. بستر مرطوب باعث ایجاد اشکال در مراقبت‌های مکانیکی یا کنترل حشرات و بو می‌شود. این وضعیت بیشتر در هوای گرم و زمانی است که پرنده‌ها به طور طبیعی آب بیشتری مصرف می‌کنند تا با دهنک‌زدن خود را خنک کنند. 1.ترکیب جیره هم ریز مغذی‌ها و هم مواد تشکیل دهنده عمده‌ي جیره می‌توانند در مقدار دفع آب مؤثر باشند. در این میان میزان سدیم یا نمک جیره بیشترین تأثیر را دارد و میزان بالای آن باعث افزایش مصرف آب می‌شود. جدول 3 تأثیر مقادیر متفاوت نمک جیره در مقدار رطوبت بستر جوجه‌های نر گوشتی را نشان می‌دهد. با افزایش نمک جیره و به خصوص در صورت استفاده از آبخوری آویز، رطوبت بستر به نحو محسوسی افزایش می‌یابد. منیزیم و پتاسیم از دیگر الکترولیت‌هایی هستند که در مقدار دفع آب نقش دارند. سطح پتاسیم در ملاس و کنجاله سویا بالا بوده و بنابراین تعدیل مقدار مصرف این مواد زمانی که بستر مرطوب مشکل ساز شده ضروری است. جدول 7 - نمک جیره و رطوبت بستر ردیف نمک جیره (درصد) رطوبت بستر (درصد) آب¬خوری نیپل آب¬خوری آویز روز 21 روز 49 روز 21 روز 49 1 25/. 16 18 17 21 2 50/. 17 20 21 33 3 75/. 22 23 28 49 برخی مواد حاوی ترکیبات غیر مغذی بر میزان رطوبت بستر یا ظرفیت نگهداری رطوبت بستر تأثیر می‌گذارند. رطوبت مدفوع پرنده‌هایی که با جو یا چاودار تغذیه می‌شوند بیشتر بوده و حالت چسبندگی دارد. این مشکل مربوط به وجود بتا‌گلوکان در این غلات است که با استفاده از آنزیم‌های بتا‌گلوکاناز افزودنی می‌توان این مشکل را برطرف کرد. فاکتور مؤثر تغذیه‌ای دیگر سطح پروتئین جیره است، سطوح پروتئین خام بیش از نیاز، دفع اسید اوریک و در نتیجه جریان ادرار را افزایش می‌دهد. جدول 4 میزان زطوبت مدفوع مادر های گوشتی تغذیه شده با سطوح مختلف پروتئین خام را نشان می دهد. تمام این پرنده ها کیفیت یکسانی از اسید های آمینه ضروری دریافت کردند و تولید تخم مرغ تحت تأثیر جیره قرار نگرفت. وجود پروتئین اضافه بر نیاز در جیره، نیاز به مصرف آب برای دفع آن را افزایش داده و منجر به ایجاد بستر مرطوب در گله‌های پرندگان می‌گردد. جدول 8 - پروتئین جیره و رطوبت مدفوع پروتئین جیره (درصد) نیتروژن مدفوع ( گرم در روز) رطوبت مدفوع (درصد) 9 2/1 73 11 3/1 75 13 8/1 76 15 6/1 79 2.کلسیم پیش تخمگذاری پرنده‌های تخمگذار برای فرآیند تشکیل تخم‌مرغ نیاز به آب بیشتری دارند و چون دفع آب آنها بیشتر است باعث افزایش رطوبت بستر می‌شود. تغذیه کلسیم بالا (5/3 تا 4 % ) در جیره مرغان تخمگذار به مدت بیشتر از 4 هفته قبل از بلوغ برای رسوب آن در استخوان‌های بلند مفید است ولی ممکن است منجر به دفع بیشتر آب شود. با تغذیه سطح بالای کلسیم در جیره، ذخیره آن بیشتر می شود اما این رابطه خطی نیست و با افزودن مقدار کلسیم ( بیش از مقدار مورد نیاز ) در دوره پیش ازتخمگذاری، باز هم مقدار اضافی آن دفع می‌شود. آزمایشات نشان داد با تغذیه پولت‌ها با 4 درصد کلسیم پیش از مرحله تخمگذاری به جای 1 درصد، مصرف آب برای دفع مقدار اضافی کلسیم افزایش یافت و این پولت‌ها مدفوع مرطوبتری داشتند. وجود کلسیم زیاد در جیره پولت‌ها، علاوه بر افزایش رطوبت بستر در این دوره، می‌تواند دارای تأثیر دراز مدت بوده و در دوره تولید نیز اثر آن ادامه داشته باشد(جدول 5). جدول 9- تأثیر کلسیم جیره پیش تخمگذاری بر مقدار آب مدفوع در شروع و دوره تولید ردیف کلسیم جیره تا 5 % تولید سن پرنده 147 175 196 245 1 1 % 71 79 75 65 2 2 % 72 77 74 64 3 3 % 72 78 74 64 4 4 % 77 80 76 69 جیره های با کلسیم بالا سبب افزایش دفع بیشتر آب در ابتدای مرحله تولید شده و این پرندگان حتی زمانی که در دوره تخمگذاری با 4 درصد کلسین تغذیه شدند باز هم مدفوع مرطوبتری داشتند. 3.وضعیت سلامت عمومی برخی از بیماری‌های عفونی مانند کوکسیدیوز و برونشیت عفونی روی تعادل آب اثر می‌گذارند. پرنده‌های مبتلا به کوکسیدیوز بیشتر آب بدن را از دوازدهه و قسمت پایینی ژژنوم از دست می‌دهند. در برونشیت عفونی از دست دادن آب احتمالاً ناشی از افزایش سدیم ادرار به دلیل نفریت ایجاد شده می‌باشد. 4.محرومیت از آب در شرایط خاصی و معمولاً برای جلوگیری از مرطوب شدن بستر لازم است که مقدار آب مصرفی توسط پرنده محدود گردد. این کار معمولاً در گله‌های مادر گوشتی که برای جلوگیری از افزایش وزن زیاد، محدودیت خوراکی در آنها اعمال می‌شود صورت می‌گیرد. در این شرایط پرنده مقدار بیشتری از آب را نسبت به خوراک برای رفع گرسنگی و یا وقت‌گذرانی مصرف می‌کند. محدود کردن مصرف آب مرغان بالغ تخمگذار فقط در شرایط بسیار خاص و زمانی اعمال می‌شود که سایر عوامل مدیریتی در کاهش نسبت مصرف آب به غذا مؤثر نبوده باشند. در برنامه جیره‌بندی دان و به هر علتی که صورت گرفته باشد قبل از در دسترس قرار دادن دان، آب را باید حداقل یک ساعت قبل در دسترس گله قرار داد چه در غیر این صورت سبب بروز تلفات و بویژه در سنین بالاتر خواهد شد. مصرف آب اضافی برای رفع گرسنگی و یا بازی با آب (مصرف آب برای وقت گذرانی) یکی از فاکتورهای بروز عدم تعادل بین آب و دان مصرف شده و بویژه در روزهایی که گله بدون دان می باشد است. جدول 6 مصرف آب در روزهای خوراکدهی و بدون خوراک را نشان می دهد. جدول 10 - مصرف آب در سن 13 هفتگی پولت های مادر در حال رشد(میلی لیتر/ پرنده در روز) -------------------- محدودیت مصرف آب در هر روز محدودیت مصرف آب در روزهای خوراکدهی مصرف آزاد آب مصرف آب در روزهای خوراکدهی 175 182 270 مصرف آب در روزهای بدون خوراک 108 109 36 میانگین 141 145 153 در دسترسی آزادانه پرنده ها به آب، با وجود زمان محرومیت و زمان دسترسی،مصرف آب افزایش کمی داشت و به جای 140 میلی لیتر در حدود 153 میلی لیتر در روز بود. واضح است که پرنده ها مقدار آب بیشتری در روزهای خوراکدهی مصرف می کنند. پیشگیری و درمان عوارض ناشی از به هم خوردن تعادل آب از دست‌دادن آب بدن گاهی کم آبی بدن (دهیدراتاسیون) در نتیجه مشکلات تجهیزاتی سالن اتفاق می‌افتد. به‌عنوان مثال زمانی که سیستم آبخوری به نوع دیگری تغییر می‌کند پرنده‌ها ممکن است دهیدراته شوند و مورد دیگر زمانی است که پولت‌های لگهورن از سالن‌های پرورش به سالن تخمگذاری منتقل می‌شوند. گاهی در قفس دسته جمعی ممکن است پرنده‌ها قادر به تشخیص نیپل نباشند، در این صورت با فشار به نیپل و ریزش آب، پرنده‌ها بلافاصله شروع به آشامیدن خواهند کرد. روش دیگر عادت‌ دادن پولت‌ها به نیپل، کاهش فشار آب می‌باشد که سبب ریزش آب از نیپل شده و پرنده را قادر به استفاده از آن می‌کند. در شرایطی نظیر دمای بالای سالن که نیاز پرنده به آب افزایش می‌یابد و یا تراکم زیاد پرنده در قفس، ممکن است نیپل‌ها قادر به تأمین آب مورد نیاز پرنده‌ها نباشند. برای رفع این مشکل نشان داده شده است که افزایش جریان آب روشی مؤثر بوده و تغییر آن از 4/0 به 3/2 میلی لیتر در ثانیه سبب رفع این مشکل شده است. بستر مرطوب بستر مرطوب بیشتر در گله‌های مادر به دلیل محدودیت خوراک و در گله‌های تخمگذار مشکل‌ساز است. باید مطمئن شویم که تجهیزات آبخوری درست کار می‌کند و پرنده‌ها به‌دلیل تنظیم نامناسب ارتفاع آبخوری، آب را هدر نمی‌دهند. معمولاً ایجاد بستر مرطوب به دلیل مصرف زیاد آب و یا ترکیب خوراک می‌باشد. خوراک پرندگان صنعتی باید دارای 15/0 تا 2/0 درصد سدیم باشد. در صورت وجود بستر مرطوب، می‌توان سطح سدیم را به حداقل یعنی 15/0 درصد در دان کاهش داد. نمک موجود در آب آشامیدنی عامل دیگری برای افزایش مصرف آب، بروز اسهال و بستر مرطوب می‌باشد. در اینصورت با توجه به مقدار نمک موجود در آب آشامیدنی، باید سطح نمک دان را طوری تنظیم کرد تا مجموع سدیم دریافتی از طریق آب و دان از حد مورد نیاز یعنی 15/0 درصد تجاوز نکند. کاهش نمک جیره به کمتر از دو کیلوگرم در یک تن دان به منظور رسانیدن سدیم به 15/0 درصد، ممکن است منجر به کاهش مقدار کلر مورد نیاز پرنده گردد که در اینصورت باید کمبود این عنصر نیز تأمین گردد. موادی که وجود بیش از حد آنها در دان باعث مرطوب شدن بستر می شوند بیشتر شامل جو ، ملاس و تا حدی هم گندم می باشند. کنجاله سویا دارای مقادیر بالایی پتاسیم بوده ولی از آنجا که مقدار مصرف آن در جیره های مرغان تخمگذار و مادر های گوشتی کم می باشد لذا فاکتور مهمی محسوب نمی گردد. استفاده از دان پلت شده می تواند سبب ایجاد بستر مرطوب گردد در حالیکه علت این مسئله تا کنون بدرستی مشخص نشده است. بنابراین اگر مشکل بستر مرطوب به دلیل استفاده از خوراک پلت می باشد می توان برای رفع آن، نوع خوراک را به آردی تغییر داد. در هوای گرم بهتر است که جیره پیش تخمگذاری را با میزان کلسیم متعادل تری نسبت به میزان بالا، برای 2 تا 3 هفته قبل از بلوغ تنظیم کرد. وجود کلسیم اضافی در جیره گله های تخمگذار در مرحله قبل از تخمگذاری اگر چه کلسیم مورد نیاز را تأمین خواهد کرد ولی می تواند عاملی برا ی ایجاد بستر مرطوب و بویژه در هوای گرم نیز باشد. در برخی شرایط مرغداران سعی می کنند رطوبت بستر را با توسل به انواع روش ها و از جمله با اعمال محدودیت آب کم کنند. مدفوع مرغ های تخمگذار با تولید بالا به طور طبیعی دارای 80 درصد رطوبت بوده و کاهش جریان آب در بدن می تواند سبب کاهش رطوبت مدفوع نیز گردد. مصرف آب با مقدار خوراک مصرفی در ارتباط است. نتیجه‌ي عدم تعادل آب، ایجاد بستر مرطوب است که از مشکلات مرغداری‌های صنعتی می‌باشد. ایجاد بستر مرطوب با افزایش میزان سدیم و پتاسیم جیره ارتباط دارد، سطح سدیم جیره نباید بيشتر از 15/0 تا 2/0 درصد جیره باشد. اگر به مقدار سدیم آب مصرفی مشکوک هستیم باید سدیم و کلر آب و خوراک جداگانه اندازه‌گیری شود. برخي مواد تشکیل‌دهنده جیره مثل جو، ملاس و سویا می‌توانند مصرف آب را تحریک کنند. زمانی‌که به دلایل اقتصادی جو مصرف می‌شود و بستر مرطوب هم مشکل‌ساز شده، برای بهبود وضعیت می‌توان از آنزیم بتاگلوکاناز افزودنی استفاده کرد. مرغهای تخمگذار به ویژه در شرایط آب و هوایی گرم و یا زمانی که جیره پیش تخمگذاری با کلسیم بالا مصرف می‌کنند، بستر مرطوبتری دارند. با مصرف جیره پیش تخمگذاری با کلسیم حدود 2 درصد می‌توان تا حد زیادی از ایجاد بستر مرطوب جلوگیری کرد. در اغلب موارد از دست دادن آب بدن به دلیل وجود مشکل و ایراد در تجهیزات سالن می‌باشد. با توجه به میزان محدودیت مصرف آب، تأثیر آن معمولاً در طیور شدید نیست، مثلاً در زمان تولک‌بری اجباری برخی گونه‌های پرندگان، حتی با اعمال 48 ساعت بی‌آبی میزان تلفات ناچیز می‌باشد. زمانی‌که پرندگان در پیک تولید هستند با اعمال محرومیت آبی، تولید تخم‌مرغ شدیداً کاهش می‌یابد. شواهد نشان می‌دهد که بسیاری از ایست‌های تولید (کلاچ) در گله به 48 ساعت محرومیت غیرعمدی آب مربوط است، در این شرایط یک توقف اجباری در تولید اتفاق می‌افتد و پرندگان در طی 4 تا 6 هفته به تولید عادی برمی‌گردند. تاثیر کیفیت آب و نحوه¬ی تامین آب مصرفی بر رفاه، آسایش و رشد طیور کیفیت و نحوه¬ی تأمین آب می¬تواند روی رفاه تأثیر گذار باشد. برای مثال، آب شوری که از منابع آبی آرتزین(Artesian sources ) تأمین می شود می تواند سبب افزایش دریافت نمک توسط پرنده شده و منجر به افزایش بروز آسیت شود. آبخوری هایی که سبب نشست آب به بستر می شوند می توانند منجر به ایجاد بستر با کیفیت پایین شوند که خطر بروز سوختگی سینه و مفصل خرگوشی را افزایش می دهد. استفاده از آبخوری نیپل منجر به مشکلات رفاه در پرنده می شود به این دلیل که برخی از پرندگان جوان نمی توانند، چگونگی استفاده از آنها را یاد بگیرند، سیستم آبخوری نیپل فنجانی دسترسی بهتر به آب را برای پرنده فراهم می کند و ریخت و پاش آب را به حداقل می رساند. مصرف بیش از حد آب در گله های مادری که از برنامه ی محدودیت خوراکی استفاده می کنند دیده می شود و محدودیت مصرف آب به طور معمول برای جلوگیری از این مسئله به طور منظم استفاده می شود. رفتارهای مربوط به آب خوردن در شرایط آب و هوایی معتدل، همبستگی نزدیکی بین میزان مصرف روزانه خوراک و مقدار مصرف آب وجود دارد و همچنین الگوی خاصی در طول شبانه روز بر میزان مصرف آب در طیور حاکم است به این ترتیب که به علت اوج مصرف خوراک در ساعات انتهایی روز، میزان مصرف آب نیز در این ساعات افزایش می یابد. هر پرنده اهلی بالغ در دمای عادی محیط در طول روز ۲۰۰-۱۵۰ میلی لیتر آب مصرف می کنند. این مقدار آب می تواند در مدت به نسبت کوتاهی مصرف شود. نتایج حاصل از پژوهش های انجام شده توسط گیبسون و همکاران نشان می دهد که در بستر پوشال هر مرغ ۶ درصد از زمان روشنایی را صرف خوردن آب می کند. این در حالی است که مدت زمان صرف شده برای خوردن آب در سیستم قفس (۱۴ درصد) را صرف رفتارهای مروبوط به آب خوردن می کند . برای مرغ های تخم گذاری که روی بستر نگهداری می شوند، به ازای هر صد قطعه پرنده یک آبخوری آویز پیشنهاد می شود، یعنی معادل ۲/۱ سانتیمتر از آبخوری، به ازای هر مرغ. در صورت استفاده از آبخوری پستانکی یا فنجانی، به ازای هر ده پرنده یک نیپل یا فنجان در نظر گرفته می شود. در مورد جوجه های گوشتی، یک نیپل به ازای هر ۱۲ پرنده توصیه شده است. همچنین استفاده از آبخوری پستانکی (نیپلی) به علت کاهش هدر روی آب و حفظ کیفیت بستر، نسبت به آبخوی آویز، ارجحیت دارد. در مواردی که بیش از ۶ مرغ در یک قفس نگهداری می شوند )قفس های باتری)، اغلب قرار دادن یک نیپل برای هر قفس کافی است. پیشنهاد کشور انگلستان در این رابطه، ایجاد امکان دسترسی طیور هر قفس به ۲ نیپل است، به طوری که در صورت عدم کارکرد مناسب یکی از نیپل ها، دیگری نیاز را رفع نماید. برای اجرای پیشنهاد مذکور باید هر نیپل را بین دیواره دو قفس مجاور تعبیه کرد. از آنجایی که هر پرنده مدت زمان کوتاهی را صرف آب خوردن می کند پس احتمال بروز درگیری در این میان بعید است. در واقع مقدار مصرف روزانه آب تحت تأثیر دو عامل تعدا آبخوری ها و نحوه در دسترس قرار گرفتن آب است هر چه تعداد پرندگان به ازای هر نیپل کمتر شود، میزان مصرف آب افزایش می یابد. هرن در سال ۱۹۷۶ دریافت که میزان آب مصرفی برای هر پرنده، هنگامی که ده پرنده از یک نیپل استفاده کنند، ۱۶۵ میلی لیتر خواهد بود. این مقدار زمان که به ازای هر نیپل، ۵ مرغ در نظر گرفته شود، ۱۶۹ میلی لیتر بوده و در صورت کاهش تعداد به ۵/۲ مرغ، به ازای هر نیپل، مقدار مصرف آب به ۱۸۲ میلی لیتر در روز افزایش پیدا می کند. میزان مصرف آب در صورتی که از آبخوری های ناودانی استفاده شود، شاید تا ۲۱۳ میلی لیتر در هر روز افزایش داشته باشد. به این علت که در طیور، نوشیدن آب از نیپل رفتار طبیعی نمی باشد، هر پرنده برای دسترسی به آب از ترفندهای خاصی استفاده می کنند . تعدادی به نیپل ها نوک می زنند و گروهی به وسیله نوک خود پیستون پستانکی را بالا نگه داشته و با جریان پیدا کردن آب روی سطح خارجی منقار، به آب دسترسی پیدا می کنند. برخی از پرندگان از قطرات آب روی ساختمان قفس نیازشان را تأمین می کنند و دسته ای دیگر ترجیح می دهند که از آب جمع شده در فنجانی زیر هر نیپل، استفاده کنند. چون در جوجه ها مرطوب شدن نوک در شناخت محل تأمین آب کافی است، بنابراین به احتمال زیاد به همین دلیل روش استفاده از آبخوری را می آموزند . در مورد جوجه های گوشتی ،ایجاد بستر مرطوب یکی از مهمترین مشکلات مدیریتی است.این مشکل اغلب به علل تهویه ناکافی ،سیستم آبخوری نامناسب و تراکم زیاد پرنده ایجاد می شود. تعداد زیاد پرنده به ازای واحد سطح سالن ،سبب برخورد آنها با دستگاه آبخوری و در نتیجه خروج و اتلاف آب می شود. علت دیگر ایجاد بستر مرطوب ، می تواند ناشی از مواد مغذی جیره باشد.جیره های واجد مواد معدنی زیاد به ویژه سدیم و پتاسیم و همچنین درصد چربی زیاد جیره می تواند مصرف آب را تا حد قابل توجهی افزایش دهد . ایجاد بستر مرطوب از مهمترین عوامل افزایش درصد آمونیاک فضای سالن،ایجاد زخم در ناحیه مفصل خرگوشی، نکروزه شدن بافت پنجه پا و ایجاد تاول بر روی پوست سینه مرغ است. در سیستم های نگهداری طبقاتی نیز مشکل مصرف بیش از حد آب و تولید فضولات آبکی و بستر مرطوب، به وضوح دیده می شود. مدارک موجود، نشان میدهد که مصرف بیش از نیاز آب نشانه ای از شرایط روحی بد و استرس در مرغ است. مرغ های تخم گذاری که در قفس نگهداری می شوند، نسبت به مرغ های آزاد، میزان مصرف آب بیشتری داشته و فضولات آنها ابکی تر است . در همین بررسی مشخص شده که رفتار استسقا گونه و مصرف بیش از حد آب در حیواناتی که در شرایط خسته کننده و ملال آور نگهداری می شوند، بسیار متداول است. میزان آب مصرفی پرندگانی که در شرایط محدودیت غذایی نگهداری می شوند، افزایش پیدا می کند . آبخوری ها در شرایط محیطی با دمای معتدل ارتباط مثبت و نزدیکی بین مصرف آب و مصرف خوراک در طیور بر اساس ساعت و یا روزانه وجود دارد. تأمین ناکافی آب چه به لحاظ حجمی یا از نقطه نظر تعداد آبخوریها می تواند هم مصرف خوراک و هم سرعت رشد را کاهش دهد. این از لحاظ تولید اهمیت دارد، اما از نقطه نظر رفاه پرنده تا زمانی که دمای محیط در منطقه ی آسایش حرارتی باشد، موضوع جدی نیست. در پرورش مرغ های مادر گاهی اوقات به طور عمدی تأمین آب محدود می شود برای جلوگیری از مصرف بیش از حد آب که خود واکنش رایجی از محدودیت مزمن خوراک است. در طول دوره ی رشد، نسبت مصرف آب به غذا در جوجه های گوشتی ۱: ۸/۱ با آبخوری های زنگوله ای و ۱: ۶/۱ با آبخوریهای نیپل است که این اختلاف به طور عمده به واسطه ی تبخیر و ریخت و پاش آب است اگرچه برخی از تولید کنندگان جوجه های گوشتی هنوز از آبخوریهای زنگوله ای و فنجانی استفاده می کنند، اما در حال حاضر تعداد زیادی از سیستم های نیپل که اغلب همراه با فنجان یا سینی در زیرشان همراه است به منظور کاهش مشکلات مرتبط با بهداشت نامناسب آب (خطر ابتلا به بیماری)، تبخیر (افزایش رطوبت نسبی) و ریخت و پاش (بستر مرطوب) استفاده می کنند. یکی از شرکتهای تولید کننده آبخوری ها، حداقل آبخوری مورد نیاز برای ۱۲ پرنده، یک نیپل است . افزایش مصرف آب، نسبت مصرف آب به غذا و میزان رطوبت بستر با آبخوری زنگوله ای در مقایسه ی انجام شده با انواع مختلف آبخوری گزارشی شده است، به طور معمول جوجه های گوشتی ۲ برابر زمان بیشتری را برای آب خوردن از نیپل در مقایسه با آبخوری زنگوله ای صرف می کنند .روش و راندمان آبدهی هر نیپل متفاوت است و بنابراین این احتمال وجود دارد که مصرف آب برخی از پرندگان (افزایش مصرف خوراک) به دلیل ناکارآمدی نیپل محدود شود. نوشیدن آب در پرندگان اهلی بستگی به جریان آب رو به پایین آب که ناشی از جاذبه ی زمین در مری است دارد و معمولا وضعیت قرارگیری آبخوری ها هم بالاتر از سطح پرنده ها است و پرندگان مجبورند سر و منقارشان را بلند کنند تا به آن برسند. آبخورهای نیپل در ارتفاع بالاتری نسبت به آبخوری زنگوله ای قرار می گیرند و ارتفاع خطوط آبخوری باید به طور منظم با افزایش سن بیشتر شود. مصرف آب در پرندگان کوچکتر ممکن است به طور فزاینده ای محدود شود به طوریکه دسترسی به آبخوری نیپل برای آنها سخت تر است. آب مورد نیاز جوجه های گوشتی در حدود ۵/۶% به ازای هر یک درجه ی سانتیگراد بالاتر از ۲۱ درجه سانتیگراد افزایش می یابد و دماهای بالای طولانی مدت در مناطق گرمسیری مصرف روزانه ی آب را ۲ برابر می کند. در یک آزمایش روی مادرهای گوشتی که به آنها قدرت انتخاب بین آب خنک (۱۲-۸ درجه سانتیگراد) و گرم (۳۰-۲۵ درجه سانتیگراد) داده شد، آب خنک به طور مداوم صرف نظر از دمای محیط ترجیح داده شد . نتیجه در حال حاضر آبخوری نیپل نسبت به آبخوری زنگوله ای یا فنجانی در مقیاس گسترده تری در صنعت جوجه های گوشتی استفاده می شود. که استفاده از آن بهداشت آب را بهبود بخشیده و تبخیر و ریخت و پاش آب را کاهش می دهد. مصرف آب با آبخوری نیپل ۲ برابر است نسبت به آبخوری زنگوله ای، با این حال، مصرف انفرادی آب ممکن است از طریق استفاده ی نامناسب از نیپل محدود شود و اینها و پرندگانی که رشد آهسته تری دارند ممکن است دسترسی کمتری به نیپل پیدا کنند چرا که ارتفاع خطوط نیپل همراه با رشد پرنده بیشتر می شود. سیستم آبخوری نیپل از این سیستم جهت تامین آب مصرفی طیور از یک روزگی تا پایان دوره استفاده می شود. سیستم آبخوری نیپل متشکل از رگلااتور(با شیربک واش)، نیپل، وینچ سقفی، لوله انتقال آب، لوله ساپورت، شیر انتهای خط، شیر میان خط، نشانگر سطح آب، گیره های نگهدارنده، ملحقات نصب، سیستم ضد نشست وسیستم سیکل آب می باشد. مشخصات فنی سیستم آبخوری نیپل: ♦ قابلیت استفاده از یک روزگی ♦ طراحی دوقسمتی اجزای داخلی نیپل و تعبیه وزنه پلکانی ♦ استفاده از استیل مرغوب در بدنه داخلی و خارجی نیپل ♦ مقاومت بالای نیپل در برابر هر گونه محلول های اسیدی و قلیایی ♦ تعبیه فواصل بین نیپل ها در دو مدل 25، 33 سانتیمتر ♦ استفاده از شیر انتهای خط مجهز به لوله نشانگر سطح آب فاکتورهای کیفی آب و مقدار مناسب برای مصرف دام و طیور منابع : 1. امید خسروی فر مرداد ۲۰, ۱۳۹۴ تغذیه طیور, طیور 2. اهمیت آب و روش‌های پیشگیری از عدم تعادل آن در طیور. از مهندس مهناز عسگری 3. کتاب اصول کاربردی تهویه در سالن های مرغداری (سالاری و همکاران) 4. کتاب مدیریت پیشگیری از بیماری های طیور (دکتر صدر زاده) 5. کتاب مدیریت مرغداری در شرایط گرمسیری (دکتر صادقی) 6. -Bray T.S. and N.J. Lynn, 1986. Effects of nutrition and drinker design on litter condition and broiler performance. Br. Poult.Sci., 27: 151 7. COBB Broiler Management Guide 2012 8. -Degen A.A. and M. Kam, 1998. Roosters prefer cool drinking water in both summer and winter. J. Appl. Poultry Res., 7: 258-262 9. -Lynn N. 1989. Effect of eight commercially available drinking systems on performance and carcass condition of Ross I broiler chickens. Unpublished Report, ADAS Gleadthorpe 10. -McLean J.A., C.J. Savory, and N. Sparks. Effects of stocking density on performance and behaviour of male and female broiler chickes. Abstract submitted for WSPA meeting at Scarborough, March ۲۰۰۰٫ 11. -O’Rawe C., T. Pennycott, J. McLean, and J. Savory, 1998b. The effect of three stocking densities (34 kg/m2, 37 kg/m2 and 40 kg/m2) on Ross 308 broiler welfare as measured by growth rate, mortality and behaviour. Unpublished Report, Scottish Agricultural College. 12. -O’Rawe C., T. Pennycott, J. Savory, L. Cordiner, and N. Sparks, 1998a. The effect of two stocking densities (34 kg/m2 and 40 kg/m2) on Ross 308 broiler welfare as measured by growth rate, mortality and behaviour. Unpublished Report, Scottish Agricultural College. 13. -Ross Breeders, 1996. Producing quality broiler meat. Ross broiler management manual. Ross Breeders Limited, Midlothian, UK 14. -Savory C.J., 1978. The relationship between food and water intake and the effects of water restriction on laying Brown Leghorn hens. Br. Poult.Sci., 19: 631-641 15. -Van Middelkoop J.H. and J. Van Harn, 1992. Drinking systems for broilers: an experiment. In: Volume I, Proceedings of the XIX World’s Poultry Congress, Amsterdam, The Netherlands, September 20-24th 1992: 662-663 16. Water Quality Critical to Broiler Performance پایان امیر عباس دارستانی کارشناس ارشد فیزیولوژی علوم دامی زمستان 1392 بنام خدا باسلام و احترام ؛ بدینوسیله مشخصات شخصی و . . . یک قطعه عکس جهت چاپ در کنار مقالات ارسالی برای نشریه ، به حضور ارسال می‏گردد. با تشکر امیر عباس دارستانی مشخصات و آدرس : نام : امیر عباس نام انگلیسی : Amir Abbas نام خانوادگی : دارستانی نام خانوادگی انگلیسی : Darestani شماره شناسنامه : 3795 کد ملی : 0055771920 تاریخ تولد : 28/02/1352 صادره : تهران نام پدر : حسین ایمیل : AAD3795@yahoo.com همراه : 5155667 - 0912 تلفن : 44102378 - 021 آدرس : تهران – فلکه دوم صادقیه – شهرزیبا – بلوار تعاون – بلوار آلاله (شهید فرساد) – خیابان سرو – کوچه نیلوفر چهارم – پلاک 21 – واحد 10 کد پستی : 1487665363 عکس :