کاسني معمولي که در طب سنتي به آن هِندِ با مي گويند، گياهي است علفي به ارتفاع 5/0 تا 5/1 متر با ساقه اي نازک و گلهاي زيبا و آبي رنگ، داراي برگهاي متناوب و پوشيده از تارهاي فراوان. کاسني علاوه بر کاشت بصورت خودرو در زمينهاي نسبتاً مرطوب کنار جاده ها، اماکن باير و دامنه هاي کم ارتفاع مي رويد. تقريبا در اغلب مناطق ايران انتشار دارد. مصرف گياه کاسني از قديم الايام معمول بوده است شهرت درماني آن بيشتر به جهت آن بوده است که آنرا گياهي مفيد براي کبد مي دانسته اند. علاوه بر اين از آن بعنوان اشتها آور و تقويت قواي عمومي نير استفاده مي کنند. کاسني به عنوان مدر ، ضد درد ، معرق و تب بر مصرف سنتي داشته و نيز عرق آن، مصرف مشابه دارد.

قسمتهاي مورد استفاده:

از برگ تازه، آب برگ، تخم و گل ، ساقه و ريشه خشک شدۀ گياه استفاده مي شود. در مورد برگ آن توصيه ويژه اي وجود دارد و آن اين است که برگ کاسني را نبايد شست چون ترکيبات بسيار حساسي که بر روي آن است با شستن از بين مي روند.

ترکيبات شيميايي

برگ کاسني داراي املاحي نظير ترکيبات فسفر، منيزيم و پتاسيم است. گلوکزيد تلخي به نام شيکورين در آن يافت مي شود. ريشه کاسني داراي 11 تا 15 درصد اينولين است. مقدار درصد اينولين که به حالت محلول در شيره سلولي اعضاي گياه وجود دارد تدريجاً در پاييز زياد مي شود، در حالي که مقدار آن در بهار به حداقل مي رسد. برگ و ريشه گياه داراي ويتامينهاي P,C.B و K است(3) .

آثار درماني کاسني در انسان:

آثار کاسني بر کبد:

کليه قسمتهاي گياه بر روي سلولهاي کبدي اثر مي گذارند و دافع صفرا مي باشند و از آن در نارسايي کبد، زردي و قولنج هاي کبدي استفاده مي شود(3). جوشانده اش براي رفع آسيت شکمي ناشي از بيماريهاي کبدي مفيد است و نوشيدن جوشانده گياه، بازکننده مجاري صفراوي است و در درمان سنگهاي صفراوي مؤثر است(5).

اثرات کاسني بر دستگاه گوارش:.

دمکرده ، جوشانده و برگ کاسني معده را تقويت و ترشح معده را زياد مي کند و از آن در موارد ضعف هضم، بي اشتهايي، تنبلي روده ها استفاده مي شود(3).

آثار کاسني بر مجاري ادراري و کليه ها:

برگ و ريشه کاسني به دفع رسوبات ادراري، سنگهاي کليوي کمک مي کند و در درمان عفونت مجاري ادراري، خيز عمومي انساج، وجود خون در ادرار موثر است(3).

ساير آثار درماني:

براي تپش قلب و تقويت قلب مؤثر است. بازکننده عروق و به خصوص رگهاي قلب است.در استعمال خارجي، قرار دادن برگهاي تازه و له شده کاسني بر روي پوست بدن، براي آرام کردن ناراحتيهاي جلدي ناشي از التهاب و تحريکات سطحي، توصيه گرديده است.در نواحي شمال ايران، با قرار دادن قسمت گوشت دار ريشه کاسني به مدت 8 تا 12 ساعت در آب سرد، خيسانده اي با طعم تلخ و ناپسند تهيه مي شود که پس از صاف کردن، به عنوان داروي کمکي جهت رفع تب مالاريا صبح ناشتا مورد استفاده قرار مي دهند(2،3،5).

نكات احتياطي تداخل هاي دارويي : تا کنو ن عارضه خاصي بدنبال مصرف معمول از اين گياه گزارش نشده است البته مانند تمام داروها مي بايست بر اساس ميزان توصيه شده مصرف گردد.

کاربردهاي درماني گياه کاسني و فراورده هاي آن در مرغداري ها

کاربرد هاي درماني کاسني به شرح ذيل است:

درمان مسموميتها دارويي و اثرات درماني بر کبد : تحقيقات نشان داده است که مصرف پودر اين گياه و همچنين عصارۀ آن در درمان آسيبهاي مختلف کبد ناشي از آنتي بيوتيکهايي و يا مواد شيميايي که موجب آسيب و اختلال در کارکرد کبد مي شوند موثر هستند(11).

اثرات محرک رشد : امروزه بيشتر ين توجهي که به کاسني شده است بخاطر وجود ماده اينولين در اين گياه است ريشه کاسني داراي مقادير زيادي از اين ماده است براي ماده اينولين اثرات محرک رشد قائل هستند (12) و در سطح جهان داروهاي محرک رشد پربيوتيک با اسامي مختلف تجاري از اين ماده ساخته شده است.

اثرات اشتها آوري : اثرات اشتها آوري اين گياه تا کنون مورد ارزيابي علمي قرار در طيور قرار نگرفته است. اما با توجه به قراين موجود و همچنين اثبات اثرات اشتها آوري گياه کسني اين اثر در طيور دور از انتظار نمي باشد.

افزايش توليد تخم مرغ: تحقيقات در مورد ماده اصلي تشکيل دهنده اين گياه يعني اينولين نشان داده است مصرف آن به ميزان يک در صد جيره غذايي طي مدت چند هفته موجب افزايش توليد تخم مرغ به ميزان 13 درصد شده است(7). ضمن اينگه توانسته است ميزان کلسترول زرده و سفيده را به مقدار قابل توجهي کاهش دهد (8) .

اثرات کاهش استرس حمل و نقل : ثابت شده است که مصرف پودر کاسني به ميزان يک کيلو در تن در طيور توانسته است موجب کاهش استرس درآنها گردد(9). ترکيبات ساخته شده از گياه کاسني در قبل از انتقال طيور به کشتار گاه نيز اثرات سودمندي از خود نشان داده اند(10).

فراورده هاي دارويي موجود در بازار:

الف: فراورده هاي دامپزشکي

ليور تونيک : حاوي عصاره کاسني براي درمان مسموميت هاي ناشي از مصرف بيش از حد داروها و آنتي بيوتيک ها و همچنين آفلاتوکسين ها که موجب آسيب کبد مي شوند بکار مي رود.

ب: فرآورده هاي انساني

جنرال تونيك دينه : حاول پودر ريشه کاسني و چند گياه ديگر است و بعنوان تقويت کننده عمومي در بي اشتهايي کاربرد دارد.

شيکوريدين : بصورت قرص مي باشد و لز عصاره ريشه کاسني و چند گياه ديگر ساخته شده است. و بعنوان مقوي و اشتها آور و همچنين افزايش دهنده ترشح صفرا در درمان بي اشتهايي و ضعف عمومي کاربرد دارد.

مجيد ترابي گودرزي
مرکز تحقيقات کشاورزي استان قم

منابع مورد استفاده :

1- امين غلامرضا ، متداولترين گياهان دارويي سنتي ايران دانشگاه علوم پزشکي تهران 1385
2- زرگري علي . گياهان دارويي جلد سوم 212-220 انتشارات دانشگاه تهران چاپ ششم 1375
3- سلطاني ابوالقاسم . دايره المعارف طب سنتي گياهان دارويي . انتشارات ارجمند. دانشگاه علوم پزشکي و خدمات درماني ايران . 1384 صفحات 208-210
4- عقيلي خراساني ، محمد حسين ، مخزن الادويه
5- مير حيدر، حسين . معارف گياهي . دفتر نشر معارف اسلامي. 1375
6- جهانگير مهدي . کاسني سرور سبزيجات فرهنگ جهاد تابستان 1382 شماره 32

7- Chen, Y. C., Nakthong, C., Chen, T. C. Improvement of laying hen performance by dietary prebiotic chicory oligofructose and inulin. International Journal of Poultry Science.4(2).103-108.2005 8-Chen, Y. C., Nakthong, C., Chen, T. C. Effects of Chicory Fructans on Egg Cholesterol in Commercial Laying Hen. International Journal of Poultry Science Volume 4 Issue 2,109-114. 2005 9- K. Ghareeb , W.A. Awad S. Nitsch, S. Abdel-Raheem and J. Böhm Effects of Transportation on Stress and Fear Responses of Growing Broilers Supplemented with Prebiotic or Probiotic. International Journal of Poultry Science 7 (7): 678-685, 2008 10- K. Ghareeb and J. Böhm. Stress Indicators to Pre-Slaughter Transportation of Broiler Chickens Fed Diets Supplemented with a Synbiotic. International Journal of Poultry Science 8 (7): 621-625, 2009 11-. Khazraii Nia, P., Torabi Goodarzi, M.,Modirsanei, M and Yussefi. P. HEPATOPROTECTIVE EFFECT OF CHICORY (CHICORIUM INTYBUS) INBROILERS European Society of Veterinary Clinical Pathology (ESVCP) 8th Annual Congress Cambridge, UK — September 5–8, 2006 12- Yusrizal and T. C. Chen. Effect of Adding Chicory Fructans in Feed on Broiler Growth Performance,Serum Cholesterol and Intestinal Length. International Journal of Poultry Science 2 (3): 214-219, 2003